نړۍ په تېر يوه کال کې له بېلابېلو بدلونونو سره مخ وه، پر اوکراین د روسيې له يرغل نيولې، بيا په پاکستان کې تر سياسي، اقتصادي او موسمي بحرانه، د ايران دولت پر ضد ددغه هېواد د خلکو د لاريونونو، د جاپان پر لومړي وزير بريد، د دوهمې ملکې اليزابت مړينه، په ترکيه او سوريه کې مرګونې زلزله او په تېره اونۍ کې د امريکا د “سېليکون ولي” بانک سقوط د تېر کال له مهمو پېښو څخه وې.
ددې ترڅنګ په ۱۴۰۱ کال کې نړۍ د خوښۍ له خبرونو څخه هم خالي نه وه، لکه د ۲۰۲۲ کال د قطر د فوټبال نړيوال جام، نړۍ کې د کورونا د محدوديتونو ليري کول خو په دغه کال کې د بدو خبرونو ګراف لوړ و.
پاکستان کې د سېلابونو قربانيان
تېر کال د پاکستان لپاره ښه کال نه و، ځکه دغه هېواد له درېيو بحرانونو سياسي، اقتصادي او موسمي ناورینونو سره مخ شو.
د پاکستان پخوانی لومړی وزیر عمران خان د ۱۴۰۱ کال د وري په ۲۱مه د دغه هېواد د پارلمان له خوا د نه تصویب په رایه له دندې ګوښه شو.
ښاغلی خان په پاکستان کې لومړنی لومړی وزیر دی چې د پارلمان له خوا له دندې ګوښه کېږي.
تراوسه په پاکستان کې هېڅ لومړي وزیر پوره پنځه کلنه دوره نه ده پوره کړې.
شهباز شریف د پاکستان د پخواني لومړي وزیر نواز شریف ورور دی.
د خان له ګوښه کولو وروسته هغه د لومړي وزیر په توګه وټاکل شو، خو ښاغلی خان چوپ پاتي نشو او خپلو پلویانو ته یې واټونو ته د راوتلو سپارښتنه وکړه، چې د لړم په میاشت کې په یوه ناکامه هڅه کې ټپي هم شو.
د عمران خان په ضد لسګونه مقدمې درج شوې دي.
تېره اوونۍ پوليسو د محکمې د حکم له مخې د خان د نيولو هڅه وکړه، خو د هغه د پلويانو له خوا يې مخه ونيول شوه.
د عمران خان له مخالفتونو سره سره، د پاکستان حکومت هڅه وکړه چې د بې ساري اقتصادي ناورین لپاره د حل لاره ومومي او همدارنګه د هېواد پور تمویل او خپل لګښتونه پوره کړي.
د راپورونو له مخې، اسلام اباد یوازې د چین شاوخوا ۳۰ میلیارده ډالره پوروړی دی.
په عین حال کې د چنګاښ او زمري په میاشتو کې موسمي بارانونو او سېلابونو په دغه هېواد کې اقتصادي بحران لا پسې پراخ کړی دی.
د راپورونو له مخې د پاکستان یو پر دریمه برخه سېلابونو لاندې کړې، له دوه میلیونو ډېر کورونه ویجاړ شوي او اته میلیونه کسان بې کوره شوي دي.
په ورته وخت کې، د سېلاب زیانونه د ۱۴.۹ میلیارد ډالرو څخه زیات وو.
اوس دغه هېواد د خپل اقتصادي بهیر د ساتلو لپاره د نړیوالو مرستو په لټه کې دی او د دغه هېواد لومړی وزیر هم هڅه کوي چې له یو شمېر هېوادونو په ځانګړې توګه له سعودي عربستان او چین څخه نور پورونه ترلاسه کړي.
د تور سمندرګي د غَلو دانو د تړون لاسلیک
اوکراینیانو یو ستونزمن کال تېر کړ؛ که څه هم د لوېدیځو وسلو په رسېدو سره – په خاص ډول د توپخانې، امریکایي هیمارس توغندیو، اوږد واټن ویشتونکو او د ټانک ضد راکټ لانچر – اوکرایني ځواکونو د پلازمینې کیف شاوخوا او د دوهم لوی ښار خارکیف په ګډون له څو پوستو روسي ځواکونه شاته کړل. خو روسیه په اونۍ کې په وروستیو کلونو کې، په ټول هیواد کې د اوکراین بېخ بنسټونه د ایران لخوا د توغندیو بریدونو او ځانمرګو ډرونونو لخوا په نښه شوي.
له دغه یرغل وروسته په لسګونو زره کسان وژل شوي او میلیونونه اوکراینیان بې ځایه شوي دي.
پر اوکراین د روسیې له بریده څو میاشتې وروسته ددغه بريد پایلو پر ټوله نړۍ اغيز کړی په نړۍ کې د خوراکي توکو بیې لوړې شوې، او په میلیونونه خلک چې د اوکرایین د غنمو، جوارو او د غنمو د تخمونو په وارداتو پورې تړلي وو، د خوړو د خوندیتوب او د لوږې له خطر سره مخ شوي.
د راپورونو له مخې، په ۱۴۰۱ کې د خوراکي توکو بیې د ۱۴۰۰ په پرتله ۱۴٪ او د ۲۰۱۹ په پرتله ۴۶٪ زیاتوالی موندلی.
مسکو او کییف د اسد په پنځمه یو تړون لاسلیک کړ، چې د ملګرو ملتونو او ترکیې په منځګړیتوب ترسره شو، چې له مخې یې اوکراین ته اجازه ورکړل شوه د تور سمندرګي له درېیو بندرونو غله صادر کړي، ترڅو د خوراکي توکو د نړیوال بحران مخه ونیسي.
دا تړون د Scorpio په ۲۶مه د ۱۲۰ ورځو لپاره د ۲۷ Pisces پورې وغځول شو.
مسکو تېره اوونۍ د تورې بحیرې د غلې دانې موافقه د نورو ۶۰ ورځو لپاره وغځوله.
له بلې خوا ملګرو ملتونو دغه تړون د نړۍ د خوراکي خوندیتوب لپاره حیاتي بللی او ویلي یې دي چې د دوام لپاره به یې هر څه وکړي.
د جاپان د پخواني لومړي وزیر شینزو ابې مړینه
د جاپان پخوانی لومړی وزیر شینزو ابې د ۱۴۰۱ کال د چنګاښ په ۱۷ نیټه د انتخاباتي کمپاین پر مهال په ډزو سره ووژل شو. هغه شکمن کس چې ښاغلی ابي یې دوه ډزه په خپل لاس جوړ شوي ټوپک وویشته د پېښې په ځای کې ونیول شو.
د ښاغلي ابې جنازه د مې په پنځمه په توکیو کې ترسره شوه.
تایوان ته د امریکا د استازو د جرګې د پخوانۍ مشرې نانسي پلوسي سفر
د بیجینګ او واشنګټن ترمنځ د کړکیچ په منځ کې، د امریکا د استازو جرګې پخوانۍ مشرې نانسي پلوسي د ۱۴۰۱ کال د زمري په ۱۱ مه تایوان ته سفر وکړ او د ټايوان له ولسمشر سره یې وکتل.
دغه سفر چین په غوسه کړ، ځکه چې بیجینګ تایوان د خپلې خاورې برخه ګڼي، که څه هم تایوان تل دا رد کړې.
د دې سفر په څنډه کې، چین واشنګټن ته سخت ګواښونه لېږلي وو او ولسمشر شي جین پینګ د متحده ایالاتو ولسمشر جوبایډن ته خبرداری ورکړی و چې “له اور سره لوبې ونه کړي.”
یوه ورځ وروسته له هغه چې پلوسي له تایوان څخه ووت، د چین پوځ د ټاپو شاوخوا په لویه کچه تمرین پیل کړ او د تایوان اوبو ته یې یو بالستیک توغندي وتوغول.
د امریکا د استازو جرګې د پخوانۍ مشرې سفر د واشنګټن او بیجینګ ترمنځ اړیکې نورې هم ترینګلې کړې.
په عين حال کې چې د چين پوځ د تايوان په شاوخوا کې پوځي تمرينات پيل کړل، د دغه هېواد د بهرنيو چارو وزارت اعلان وکړ چې د يو متقابل اقدام په توګه له امريکا سره په بېلا بېلو برخو کې خبرې اترې او د همکارۍ په شمول د دفاعي خبرو اترو، د سمندري مشورتي تړون غونډې په ساحه کې همکاري د غیرقانوني مهاجرینو بېرته ستنېدل، له مخدره توکو سره د مبارزې او موسمي بدلون په اړه خبرې اترې لغوه یا ځنډوي.
دوهمه الیزابت، د بریتانیا ملکه په ۹۶ کلنۍ کې مړه شوه
دوهمه الیزابت په بریتانیا کې له اویا کلنۍ سلطنت وروسته د وږي په اوولسمه په ۹۶ کلنۍ کې مړه شوه. نوموړې په ۱۹۵۲ کال کې د ۲۵ کلنۍ په عمر د خپل پلار له مړینې وروسته د بریتانیا ملکه شوه. دوهمه الیزابت د جنازې مراسمو له ترسره کولو وروسته چې د سلطنتي کورنۍ او نړۍ مشرانو پکې ګډون درلود، د وږي په ۲۸مه د سلطنتي کورنۍ په ګډون په ویندزور کلا کې خاورو ته وسپارل شوه. د هغې له مړینې وروسته یې زوی درېیم چارلز سلطنت ته ورسېد او د بریتانیا پاچا شو.
په ټول ایران کې لاریونونه
ایران په تېر یوه کال کې له دولتي ضد اعتراضونو سره مخ شو؛ ستونزه له دې ځایه پیل شوه چې د مهسا امیني په نوم یوې مېرمنې د هغه څه له امله چې نامناسب حجاب بلل شوی، د ایران د ګشت ارشاد پولیسو له خوا شکنجه او مړه شوه. د مهسا امیني مړینې د خلکو غوسه راوپاروله او د وږي په ۲۵مه خلک واټونو ته راووتل او د ایران د اسلامي جمهوریت خلاف یې شعارونه ورکول. دا اعتراضونه ټول ایران ته خپاره شول او لسګونه ایرانيو مېرمنو د ګشت ارشاد د کړنو په اعتراض کې خپل ټیکري وسوځول او وېښتان یې هم پرې کړل.
خو د ایران امنیتي ځواکونو په تېرو میاشتو کې اعتراض کوونکي وځپل او لسګونه تنه یې ونیول. د رپوټونو له مخې، په دغو اعتراضونو کې چې د دوو افغانانو او ۷۱ ماشومانو په ګډون ۵۰۰ اعتراض کوونکي ووژل شول او څلور نور یې اعدام کړي دي. ایران بهرنی عوامل په دغه هېواد کې تاوتریخوالي ته په لمن وهلو تورن کړي دي.
د ایران مذهبي مشر آیت الله علي خامنه اي د سلواغې میاشتې په نیمايي کې لسګونه زره بندیان چې د وروستیو میاشتو په اعتراضونو کې یې لاس درلود بښلي دي. دغه بندیان په «فساد في الارض» او «د بهرنیو بنسټونو لپاره په جاسوسۍ» تورن شوي وو.
پوتین د اوکراین د څلورو نیول شویو سیمو د یو ځای کولو اسناد لاسلیک کړل
د روسیې ولسمشر ولادیمیر پوتین د ۱۴۰۱ لمریز کال د تلې په اتمه اعلان وکړ چې له روسیې سره د اوکراین د څلورو نیول شویو سیمو د یو ځای کولو سندونه یې لاسلیک کړي دي. پوتین اعلان وکړ چې د دونتسک، لوهانسک، خرسون او زاپوريژیا سیمو اوسېدونکي به تر ابده د روسیې وګړي وي او خبرداری یې ورکړ چې پر دې موضوع به له چا سره مذاکره ونه کړي.
اروپايي ټولنې او امریکا د روسیې دا اقدام غندلی او هغه یې د «واکمنۍ د حق، خپلواکۍ او ځمکنۍ بشپړتیا» په لرلو کې د اوکراین له اساسي حقونو سړغونه او همداراز د ملګروملتونو سازمان د منشور له اصولو سره په ټکر کې وبللی دی.
د نړۍ د وګړو شمېر اته میلیارد تنو ته ورسېد
د ملګروملتونو سازمان د ۱۴۰۱ هجري لمریز کال د لړم په ۲۴مه اعلان وکړ چې د نړۍ د وګړو شمېر اته میلیارد تنو ته رسېدلی چې د وګړو په زیاتوالي کې د پام وړ موضوع بلل کېږي. د ملګروملتونو سازمان د خبرپاڼې له مخې، د وګړو دا زیاتوالی د عمومي روغتیا، تغذیې، فردي او صحي روغتیا له امله د انسانانو د اوږد عمر د زیاتوالي له امله دي.
د ملګروملتونو سازمان اعلان وکړ چې دوولس کاله وشول ترڅو د نړۍ د وګړو شمېر له اوه میلیاردو اته میلیارد تنو ته ورسېد، خو ۱۵ کاله نور وخت به ونیسي ترڅو د نړۍ د وګړو شمېر نهه میلیارد تنو ته ورسېږي.
قطر کې د ۲۰۲۲ فوټبال نړیوال جام
تېر کال نړۍ د ښو پېښو شاهده هم وه؛ له دې جملې د کورونایي محدودیتونو لیرې کول او د قطر په کوربتوب د ۲۰۲۲ کال فوټبال نړیوال جام سیالیو ترسره کېدل. قطر لومړنی مسلمان هېواد و، چې د لړم له ۲۹ د لیندۍ تر ۲۷ یې د نړۍ د فوټبال ترټولو لویو سیالیو کوربتوب وکړ. د قطر دولت اعلان وکړ چې له ټولې نړۍ یو نیم میلیون تنو د فوټبال نړیوال جام د نندارې لپاره قطر ته سفر کړی و.
په دې جام کې د ۳۲ هېوادونو لوبډلو ګډون کړی و. د ارجنټاین ملي لوبډلې په حذفي پړاو کې امریکا، هالنډ او کرواسیا ته ماته ورکړه او وروستي پړاو ته یې لار پیدا کړه. د فرانسې لوبډلې هم په حذفي پړاو کې له پولنډ، انګلیس او مراکش لوبډلو وګټله او د دویم ځل لپاره یې د دې لوبو وروستي پړاو ته لار ومونده ترڅو د ارجانټاین پروړاندې ولوبېږي. په پای کې ارجانټاین د پنالټیو پر مهال ۴ پر ۲ فرانسې ته ماته ورکړه او د ۲۰۲۲ کال د فوټبال نړیوال جام اتلولي یې خپله کړه.
په ترکیه او سوریه کې سخته زلزله
تېر کال د ترکیې او سوریې لپاره له غمیزې ډک و؛ د سلواغې د ۱۷ پر سهار د ترکیې سویل ختیځ او د سوریې شمال برخه یوې ۸.۷ رېښتره زلزلې ولړزوله او دویمه زلزله شېبه وروسته د رېښتر په کچه ۷.۷ درجې وه. د دغې زلزلې د قربانیانو شمېر په دواړو هېوادونو کې تر ۵۰ زرو زیات شو.
د ترکیې د طبیعي افتونو ادارې د روانې میاشتې په لومړیو کې اعلان کړی چې دغې زلزلې ۱۱۰۲۰ ورپسې کوچنۍ زلزلې لرلې دي. دغې ادارې همداراز په ترکیه کې د وروستیو تلفاتو شمېر ۴۵۰۸۹ تنه اعلان کړی دی. په داسې حال کې چې په سوریه کې د قربانیانو شمېر ۵۹۱۴ تنو ته رسېدلی دی. په داسې حال چې د ملګروملتونو سازمان د دغو دوو هېوادونو تلفات ۵۴ زره تنه اعلان کړي دي.
د راپورونو له مخې ۲۰ میلیون تنه په ترکیه او ۸.۸ میلیونه نور په سوریه کې له زلزلې وروسته زیانمن شوي او یوازې په ترکیه کې ۲۳۰ زره ودانۍ په بشپړ ډول ویجاړې شوې او یا یې هم سخت زیان لیدلی دی.
نړیوال بانک په ترکیه کې د زلزلې د زیانونو په اړه اټکل کړی او ویلي دي، چې ۳۴ میلیارد ډالره زیان ورسېدلی دی. خو د راپورونو له مخې کابو ۷۰ میلیارد ډالر ودانیو او ۱۰ میلیارد ډالر هم د ترکیې ملي عوایدو ته زیان وررسېدلی.
د ایران او سعودي عربستان ترمنځ د سیاسي اړیکو بیا پیل
ایران او سعودي عربستان د کب پر ۱۹ د چین په منځګړیتوب هوکړه وکړه چې خپلې دیپلوماتیکې اړیکې له ۷ کلونو کړکېچ وروسته بیا پیل کړي. په دې هوکړه کې په دواړو هېوادونو کې د سفارتونو او سیاسي استازولیو پرانیستل شاملېږي.
د تهران او ریاض ترمنځ اړیکې په ۱۳۹۴ لمریز کال کې تهران کې د سعودي عربستان پر سفارت د یو شمېر اعتراضکوونکو د یرغل له امله ترینګلې شوې او ریاض له ایران سره خپلې دیپلوماتیکې اړیکې پرې کړې.
ایراني اعتراضکوونکو د سعودي عربستان پر سفارت وروسته له هغې برید وکړ، چې ریاض د شیخ نمر النمر په نوم یو نفوذ لرونکی شیعه عالم اعدام کړ.
