شانزدهمین نشست کشورهای عضو بریکس در شهر کازان تاتارستان روسیه، توجه‌های بسیاری را به خود جلب کرده است. این نشست از پانزده نشست قبلی این نهاد تفاوت‌های چشمگیر و ماهوی دارد. روسیه که این بار میزبان نشست بریکس است، تلاش کرده که از تمام توانایی‌های آن به نفع خود استفاده کند، همان گونه که دیگر اعضای بریکس نیز همین چشم‌داشت را از آن دارند.
اما بریکس که در راه تبدیل شدن به بدیلی برای جی۷ است، چیست؟ بریکس نام گروهی به رهبری قدرت‌های اقتصادی نوظهور است که از به‌هم پیوستن حروف اول نام انگلیسی کشورهای عضو، برزیل، روسیه، هند، چین و افریقای جنوبی تشکیل شده است.
بریکس یک ائتلاف فرا قاره‌ای به شمار می‌آید که ساختاربندی جدیدی را برای اقتصاد و سیاست جهانی فراهم کرده است. به باور کارشناسان این ائتلاف قدرتمند جهانی بدون مشارکت اروپا و امریکا تشکیل شده است و این ظرفیت را دارد تا صدایی قوی در مجامع و مباحث مهم اقتصادی و سیاسی بین‌المللی باشد و سیطره نظم مسلط فعلی را به چالش بکشد.
بریکس شورای تجاری پنج کشوری است که در ابتدای قرن با سریع‌ترین رشد، اقتصادهای «نوظهور» بودند و اکنون دست‌کم یکی از آن‌ها، چین، را باید قدرت اقتصادی تثبیت شده دانست تا نوظهور.
نخستین بار وزیران خارجه چین، هند، برزیل و روسیه در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در سال ۲۰۰۶ دیدار کردند و اولین اجلاس رسمی سران در سال ۲۰۰۹ در روسیه برگزار شد. سال بعد افریقای جنوبی هم به این شورای تجاری پیوست و نشست سران آن هر سال در یکی از کشورهای عضو برگزار شده است.
در حال حاضر دو کشور عضو بریکس، عضویت دائم شورای امنیت را دارند و سه کشور دیگر داعیه عضویت دائم در شورای امنیت و اصلاح ساختارهای سیاسی و مالی جهانی را دارند. به استناد تحلیل‌گران مسایل بین‌المللی، امریکا یکی از مخالفان اجلاس بریکس به شمار می‌آید و همواره کوشیده است با همراهی متحدان غربی خود روند جهانی شدن سایر کشورهای درحال توسعه را به چالش بکشاند.
موسسان بریکس اکثریت کشورهای اند که یا مخالف نظم اقتصادی فعلی در جهان به سرکردگی ایالات متحده اند، مثل روسیه و چین و یا این که نارضایتی های از چنین نظمی دارند مثل هند و برزیل.
در آغاز بریکس تنها ۵عضو داشت، بعد به ۹ عضو ارتقا یافت، اما شانزدهمین نشست آن با حضور بیشتر از ۳۰ کشور و نهاد بین‌المللی برای سه روز(۲۲ تا ۲۴ اکتوبر) در شهر کازان از گسترش ناگهانی آن خبر می‌دهد.
این بار در نشست بریکس از انتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل نیز دعوت شده است و او در نخستین روز نشست بریکس در کازان حضور پیدا کرد. موردی که به انتقاد شدید از او به وسیله اوکراین انجامید. اوکراین می گوید که آقای گوترش در نشست ویانا که برای حمایت از اوکراین برگزار شده بود، حضور نیافت.
آجندای را که شانزدهمین نشست کشورهای عضو بریکس برای خود تعیین کرده بسیار بلند پروازانه است، به گفته داکتر ملک ستیز، از کارشناسان مطرح کشور، بریکس این بار با آجندایی ظاهر شده که در گذشته فقط از سازمان ملل متحد برمی‌آمده است.
به گفته آقای ستیز «دولت های عضو بریکس در روسیه جمع شده اند تا روی موضوعات توسعه اقتصادی، امنیت فناوری، وضعیت ژیوپولتیک، عضو پذیری و محیط زیست جهانی بحث کنند.»
به گفته موسسان، بریکس یک نهاد نظامی مثل پیمان اتلانتیک شمالی یا ناتو نیست اما گاهی شنیده می‌شود که روسیه و چین به نظامی شدن این سازمان نیز به دلیل وضعیت بحرانی جهان و جنگ‌های که آغازشده، تمایل نشان می‌دهند.
برای درک اهمیت بریکس باید به این نکات که به صورت گذرا به آن‌ها اشاره خواهد شد توجه کرد: اولین (روسیه)، سومین (چین)، پنجمین (برزیل) و هفتمین (هند) کشورهای بزرگ دنیا؛ پرجمعیت‌ترین‌ها (دو کشور میلیارد نفری دنیا) یعنی چین و هند؛ جز افریقای جنوبی، چهار کشور دیگر در بین هفت کشور اول از نظر مساحت و ده کشور اول دنیا از نظر جمعیت و تولید ناخالص داخلی هستند؛ سه ارتش از پنج ارتش بزرگ دنیا از نظر پرسنلِ در حال خدمت را دارند.
کشورهای بریکس در مجموع، حدود چهل درصد جمعیت، نزدیک به یک چهارم تولید ناخالص ملی و حدود یک سوم خاک دنیا را تشکیل می‌دهند. در میان این غول‌ها، افریقای جنوبی شاید کوچک به نظر برسد اما تنها کشور افریقایی بریکس است، از نظر تولید ناخالص داخلی دومین اقتصاد بزرگ افریقا است (یا با برآوردی دیگر سومین)، سومین ارتش بزرگ افریقا را دارد هرچند از نظر مساحت و جمعیت (حدود شصت میلیون)، در این قاره ششم است. پایتخت آن ژوهانسبورگ ثروتمندترین شهر و پایتخت اقتصادی افریقا است.
کشورهای بریکس از مهم‌ترین تولید کنندگان کالا، خدمات و مواد خام در دنیا هستند و پیش‌بینی شده در آینده نه چندان دور بزرگ‌ترشوند. هم‌چنین باید به ذخایر عظیم و متنوع منابع طبیعی و زیرزمینی از جمله انرژی و عناصر کمیاب این کشورها، نیروی کار فراوان و ارزان و هزینه پایین تولید در این کشورها توجه کرد. قدرت‌های نوظهور توانستند سلطه و هژمونی امریکا را در عرصه‌های اقتصادی به صورت کامل زیر سؤال ببرند به همین خاطر امریکایی‌ها نگران از این هستند که بریکس بتواند اعضای جدیدتری بپذیرد و تبادلات و مبادلات پولی و بانکی خاص خود را برقرار کند. که در این صورت کنار زدن سلطه و حاکمیت دالر از بخشی از اقتصاد جهانی و از کار‌انداختن اهرم سوئیفت علیه کشورهای رقم خواهد خورد.
موضوع تغییر ارز در میان کشورهای بریکس هوادارانی دارد و به همین دلیل برخی اعضای آن به شمول چین و روسیه تلاش دارند که ارز جایگزین دالر را وارد معاملات اقتصادی خود کنند.
بسیاری از تحلیل‌گران به این باور اند که بریکس ممکن است در آینده نه چندان دور به یکی از نهادهای کلیدی جهان مبدل شود و در عرصه بین المللی جهان را از وضعیت یک قطبی بیرون کند. هر چند که نشانه‌های این گسست از آغاز جنگ اوکراین پیدا بود.
طالبان نیز تلاش کردند با فرستادن نامه به اعضای بریکس و به‌ویژه روسیه شامل این نهاد شوند، اما اعضای بریکس هیچ پاسخی به نامه طالبان ندادند و گویا هنوزاین هراس وجود دارد که عضویت طالبان در بریکس به وجهه بین‌المللی فعلی آن لطمه وارد کند.
امیر نیک آئین از روزنامه نگاران سابقه دار افغانستان است که از او مطالبی در رسانه‌های ملی و بین‌المللی نشر شده است.
مسئولیت محتوای مقاله‌هایی که در بخش دیدگاه وب‌سایت آمو منتشر می‌شوند به دوش نویسندگان آن است.
