په ۱۳۲۶ هجري لمریز کال کې د پاکستان د تاسیس له پیل څخه تر نن ورځې پورې د دي دواړو هېوادونو اړیکې تل د تاریخي اختلافاتو له امله د افغانستان له خوا د ډیورنډ کرښې په رسمیت نه پېژندلو له امله ترینګلې شوي او زموږ هېواد ته یې ناوړه پایلې لرلې دي. دا کړکېچن حالت له اتو لسیزو راهیسې د پاکستان له خوا په بېلابېلو اړخونو کې د پرله پسې مداخلو او تیریو په نتیجه کې ترسره شوي دي، چې یو یې د دي هېواد له خوا د افغانستان له هوايي حریم څخه سرغړونه ده.
په دې لیکنه کې د افغانستان د بېلابېلو حکومتونو د رسمي اسنادو پر بنسټ د دې ډول سرغړونو اصلي قضیې په لنډ ډول ولیکم،
د پاکستان د هوايي ځواک له خوا د افغانستان له فضايي حریم څخه د سرغړونې لومړۍ پېښه د ۱۳۲۸ هجري لمریز کال د جوزا په ۲۲ نېټه رامنځته شوه. دا په داسې حال کې ده چې د پکتیا ولایت په مغلګی سیمه کې د پاکستان هوايي ځواکونو بمبار کړی چې په پایله کې یې ۳۲ تنه شهیدان شوي او یو شمېر ځايي خلک ټپیان شوي دي. په ورته وخت کې د دواړو هېوادونو تر منځ دا کار نور هم کړکېچن شو او شاه (محمد ظاهر شاه) د پاکستان د دي اقدام په غبرګون کې د اسد په میاشت کې د ملي ماتم ورځ اعلان کړه. په همدې کال کې د ډيورنډ تړون لغوه اعلان شو، د ډيورنډ کرښې هغې غاړې ته د خلکو مبارزه د پښتونستان د جهاد په توګه وپېژندل شوه او خپل ملاتړ يې اعلان کړ.
د ۱۳۳۹ لمریز کال د اسد په نهمه امریکايي «يو ۲» جاسوسي الوتکې له پاکستان څخه الوتنه وکړه او د افغانستان له فضايي حریم څخه یې سرغړونه وکړه او زموږ له هېواده تر تېرېدو وروسته د پخواني شوروي اتحاد په خاوره کې وویشتل شوه. د افغانستان د بهرنیو چارو پخواني وزیر سردار محمد نعیم، د دي اقدام په وړاندې غبرګون وښود او دا یې د افغانستان له خاورې سرغړونه وبلله.
همداراز د همدې کال د اسد په میاشت کې د افغانستان د بهرنیو چارو وزارت د کندهار ولایت په سرحدي سیمو د پاکستان د دوو جیټانو الوتکو سرغړونې اعلان او وغندلې،
وروسته له دې چې په ۱۳۵۲ هجري لمریز کال کې د محمد داود، په مشرۍ د افغانستان لومړی جمهوریت تاسیس شو او د پورتني حکومت د تګلارې یو له مهمو شاخصونو څخه د پښتونستان د خپلواکۍ د حق بحث وه .
د کابل او اسلام آباد اړیکي تر بل هر وخت تریخي شوي وي. دې کار د پاکستان حکومت ته د لا زیاتو مداخلو زمینه برابره کړه، چې یو یې د افغانستان له فضایي حریم څخه سرغړونه وه. په ۱۳۵۳ کال کې هم د پاکستان د هوايي ځواکونو یوه چورلکه چې د توپوګرافۍ لپاره د کونړ په آسمان ولسوالۍ کې رالوېدلې وه،
د افغان ځواکونو له لوري له اوو مسافرو سره ونیول شوه او مسافر یې د څېړنو او د دوست هېوادونو د پوځي اډو د لیدو لپاره جلال آباد ښار ته ولېږدول شول. کابل د افغانستان د دفاع وزارت له خوا ونیول شو.
څه موده وروسته د پاکستان پوځي پرسونل او يادې چورلکې هغه هېواد ته تسليم شوې.
د جمهوری ریاست او وروسته د افغانستان د جمهوري ریاست د واکمنۍ پر مهال (۱۳۹۱-۱۳۵۷) د پاکستان پوځي ځواکونه په رسمي توګه د اړوندو چارواکو له خوا د دغه هېواد د هویت په نقضولو تورن شوي دي.
د مثال په توګه، په لاندې حالت کې:
د ۱۳۵۸ هجري لمریز کال د سلواغې په دوهمه نېټه د سهار په ۴:۴۰ دقیقو یوه پاکستاني الوتکه د هلمند د لښکرګاه د دروېش په سیمه کې په ژوره توګه الوتنه وکړه او د افغان هوايي ځواکونو د الوتکو له تعقیبولو وروسته وتښتېده.
د ۱۳۶۷ هجري لمریز کال د سلواغې په ۲ مه د افغانستان د بهرنیو چارو وزارت د پاکستان شاهزاده احضار کړ او هغه ته یې د هېواد د محرمیت د سرغړوي په اړه د افغانستان حکومت د اعتراض یادونه وکړه. په دي لاريون کې ويل شوي، چې يوې پوځي الوتکې د افغان ځواکونو پر دوو چورلکو چې له بدخشان څخه برګمټال، نورستان ته په لوژستيکي الوتنې بوختې وې، وتښتې او ډزې يې وکړې.
په ۱۳۶۹ هجري لمریز کال کې؛ د افغان حکومت دا مکتوب د ملګرو ملتونو د «سکاپ» دفتر ته سپارل شوی چې پکې د پاکستان حکومت د جنیوا د تړون (په ۱۳۶۷ کال کې د افغانستان او پاکستان تر منځ د امریکا او شوروي اتحاد په ضمانت لاسلیک شوی) له مادو څخه په سرغړونې تورن شوی دی. د پاکستان او افغانستان ترمنځ د سولې او د یو بل په چارو کې د نه لاسوهنې تضمین) سرغړونه شوې او د افغانستان له فضایي حریم څخه د سرغړونې په ګډون ۱۶ قضیې پېژندل شوې دي.
همدا راز د ۱۳۹۵ کال د جوزا په ۱۴ مه د لوګر ولایت په ازرې ولسوالۍ کې یوې پاکستانۍ «ام آی۱۷» ډوله چورلکې بېړنۍ ناسته وکړه، چې وروسته اور واخیست او سپاره یې د طالبانو له لوري ونیول شول، چې نامعلوم ځای ته وړل شوي دي.
د ۱۳۹۵ لمریز کال د غبرګولي په ۸ مه د افغانستان د بهرنیو چارو وزارت چارواکو په کابل کې د پاکستان سفیر احضار کړ او د افغانستان د هوايي حریم د سرغړونې په اړه یې خپل اعتراض څرګند کړ او ویې ویل، چې پاکستاني الوتکو د افغانستان پر هوايي حریم بریدونه کړي دي.
د ۲۰۱۷ کال د مې په ۱۷ مه د افغانستان د اسلامي جمهوریت د بهرنیو چارو وزارت اعلان وکړ چې پاکستاني الوتکو د کنړ ولایت د دانګام ولسوالۍ په سیمو بمباري کړې ده. دا ادعا د پاکستاني چارواکو له خوا رد شوې ده.
له ۱۴۰۰ هجري لمریز کال راهیسې د طالبانو د واکمنۍ له پیله تر اوسه پورې دا دریم ځل دی چې پاکستاني الوتکو د خوست، پکتیکا او کنړ ولایتونو پر سیمو بریدونه کړي چې له امله یې اته تنه سیمه ییز خلک وژل شوي دي.
نصرالله ستانکزی د سیاسي او نړیوالو مسایلو کارپوه او د کابل پوهنتون د حقوقو او سیاسي علومو د پوهنځي پخوانی استاد دی.
د آمو وېب پاڼې، د نظر په برخه کې د خپرو شویو مقالو د منځپانګې مسؤولیت د لیکوالانو پر غاړه دی.
