میخائیل گورباچف، هشتمین و آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی 8 سنبله ۱۴۰۱ در سن ۹۱ سالگی در مسکو درگذشت.
گورباچف کمتر از چهار دهه پیش، آخرین رییس جمهور «اتحاد جماهیر شوروی» بود که هنگام خروج نیروهای اتحاد جماهیر شوروی از افغانستان رهبری شوروی را در دست داشت.
گورباچف کیست؟
میخائیل گورباچف در سال ۱۹۳۱ در روستای پریولنویه در نزدیکی استاوروپول شوروی سابق به دنیا آمد. او از سال ۱۹۸۵ تا ۱۹۹۱ دبیرکل حزب کمونیست اتحاد جماهیر شوروی و از سال ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۱ رئیس دولت اتحاد جماهیر شوروی بود.
گورباچف از سال ۱۹۸۸ تا ۱۹۸۹ به عنوان عضو هیئت رییسه شورای عالی شوروی، از سال ۱۹۸۹ تا ۱۹۹۰ به عنوان رییس شورای عالی شوروی و از سال ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۱ به عنوان رئیس‌جمهور اتحاد شوروی کار کرده است.
گورباچف در نخست از نظر ایدئولوژی به مارکسیسم-لنینیسم پایبند بود، اما از اوایل دهه ۱۹۹۰ به سمت سوسیال دموکراسی متمایل شد.
او هم‌زمان با اعلام خروج نیروهای شوروی از افغانستان در سال ۱۹۸۸ اعلام کرد که اتحاد شوروی دیگر از دکترین برژنف پیروی نمی‌کند و ملل بلوک شرق آزادی تصمیم گرفتن در مسائل خارجی شان را دارند.
گورباچف و افغانستان
گورباچف، نیروهای شوروی را پس از یک جنگ فرسایشی که باعث کشته، زخمی و گم شدن ۴۹ هزارو ۸۹ سرباز شوروی در افغانستان شد در حمل ۱۳۶۷ از این کشور بیرون کرد.
این نیروها که تعدادشان بیش از ۱۰۰هزار گفته شده در ۳ جدی ۱۳۵۸ مصادف با ۲۴ دسامبر ۱۹۷۹ به فرمان لئونید برژنف وارد افغانستان شده بودند.
بی بی سی فارسی در یک نوشته که در سال ۲۰۱۹ آن را منتشر کرده آورده است که دیه‌گو کوردووز، نماینده سازمان ملل برای افغانستان در آن زمان در کتابش نوشته که داکتر نجیب رییس جمهوری وقت افغانستان برای نخستین بار اعلامیه‌‌ای از پیش آماده شده دولت شوروی را به وی نشان داده بود که آغاز خروج نیروهای شوروی از افغانستان مشخص را می‌کرد.
در این اعلامیه آغاز خروج شوروی ۱۵ می ۱۹۸۸ تعیین شده بود که در مدت ده ماه تکمیل می‌شد.
در این نوشته بی بی سی به نقل دیه گو گوردووز آمده است: «گورباچف برای اینکه به رئیس جمهوری افغانستان خروج شوروی را واضح بسازد، نجیب‌الله را به مسکو احضار کرد و به او گفت که بهتر است حکومت کابل ظرف ۱۲ماه آینده خود را برای خروج ارتش شوروی از افغانستان آماده کند، چه کابل آماده باشد یا نباشد. شوروی از افغانستان خواهد رفت؛ پس بهتر است که پایه‌های قدرت خود را مستحکم کنید.»
با این‌حال، رسانه‌های بین‌المللی به نقل از گورباچف آورده‌اند که او گفته است: «من از خودم سلب مسئولیت نمی‌کنم، ولی وجدانم راحت است چون تا آخرین لحظه از اتحاد جماهیر شوروی دفاع کردم.»
واکنش‌ها به مرگ گورباچف
شمار زیادی از سیاست مداران جهان از جمله شماری از مسئولان برحال و پیشین جهان در واکنش به مرگ گروباچف پیام‌های هم‌دردی و تسلیت منتشر کرده‌اند.
دبیرکل سازمان ملل، رئیس اتحادیه اروپا، جو بایدن رئیس‌جمهوری ایالات متحده، بوریس جانسون نخست وزیر انگلیس، امانوئل ماکرون رئیس‌جمهوری فرانسه، سیلویو برلوسکونی نخست وزیر اسبق ایتالیا، کاندولیزا رایس وزیر امور خارجه پیشین ایالات متحد، ژائو لیجیان، سخنگوی وزارت امور خارجه چین و شماری دیگر از سیاست مداران و رهبران جهان در واکنش به مرگ میخائیل گورباچوف واکنش نشان داده‌اند.
رسانه‌های روسی به نقل مسئولان مطبوعاتی دفتر رییس جمهوری روسیه خبرداده‌اند که ولادیمیر پوتین روز چهارشبنه پیام تسلیتی را برای خانواده و دوستان گورباچف ارسال کرده است.
با این‌حال، آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل در توییتر نوشته است که گورباچف باعث تغیر مسیر تاریخ در جهان بوده و تاکید کرده است: «گورباچف بیش از هر کس دیگری برای پایان دادن صلح‌آمیز جنگ سرد تلاش کرد و این سیاست‌مدار روس تنها دولتمردی بود که توانست مسیر تاریخ جهان را در دوره رهبری خود تغییر دهد».
دیگر مقامات عالی رتبه جهان هم او را انسانی صلح دوست توصیف کرده‌اند.
هم‌زمان با این، دفتر نخست وزیر استرالیا نیز با نشر یک نامه‌ی رسمی، گفته است که گورباچف، کشورهای اروپایی را از زندان حکومت شوروری آزاد کرده و او به پایان دادن به جنگ سرد کمک کرد.
هنری کی‌سینجر، وزیر امور خارجه و مشاور امنیت ملی رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا در سال‌های ۱۹۶۹ – ۱۹۷۷ نیز در مصاحبه با بخش جهانی تلویزیون بی بی سی کارکرد می‌خایل گورباچف را ستود و تاکید کرد که او کار بزرگی را به‌نفع همه‌ی بشریت انجام داده اما موفق نشد تا همه برنامه‌های مورد نظر خود را عملی کند.
گورباچف در سال ۱۹۸۸ اعلام کرد که اتحاد شوروی دیگر از دکترین برژنف پیروی نمی‌کند و ملل بلوک شرق آزادی تصمیم گرفتن در مسائل خارجی را دارند.
آنچه گورباچوف را در نظر غرب قهرمان جلو می‌دهد، بهبود روابط روسیه با آمریکا و اقداماتی است که در زمینه خلع سلاح و کنترل تسلیحات انجام داده است. اقدامی که به امضای پیمان نیروهای هسته‌ای میان مدت (آی ان اف) در ۱۹۸۷ انجامید.
منتقدان گروباچف در روسیه معتقدند که سیاست‌های اقتصادی، اتلاف منابع و ناکارایی سیستم دولتی از جمله دلایل فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱ بوده است.
