مرکز خبرنگاران افغانستان در آستانه روز جهانی آزادی مطبوعات گزارشی نشر کرده است که نشان‌دهنده تشدید نقض حقوق خبرنگاران و محدودیت‌ها بر آزادی رسانه‌ها در یک سال گذشته است.
طبق این گزارش، از ماه می ۲۰۲۴ تا کنون، ۲۱۵ مورد نقض آزادی رسانه‌ها ثبت شده است که شامل ۱۷۵ مورد تهدید مستقیم و غیرمستقیم و ۴۰ مورد بازداشت خبرنگاران است.
این آمار نشان‌دهنده افزایش ۵۸ درصدی نسبت به سال گذشته است.
مرکز خبرنگاران افغانستان امروز (جمعه) در این گزارش افزوده است که در پی افزایش فشارها، وضعیت آزادی رسانه‌ها در افغانستان «به شدت وخیم» شده و کار خبرنگاران به ویژه در مناطق دوردست با مشکلات جدی روبه‌رو است.
طبق این گزارش این نقض‌ها از جمله شامل تهدیدات فیزیکی و لفظی علیه خبرنگاران، جلوگیری از پوشش اخبار، و بازداشت‌های غیرقانونی خبرنگاران است که بر فضای آزاد رسانه‌ای در کشور تأثیرات منفی زیادی گذاشته است.
در کنار افزایش تهدیدات و بازداشت‌ها، مرکز خبرنگاران افغانستان به تشدید محدودیت‌های جدید نیز اشاره کرده است.
در این گزارش آمده است که از جمله مهم‌ترین اقدامات محدودکننده در یک سال گذشته می‌توان به صدور هفت دستورالعمل جدید از سوی طالبان اشاره کرد که در کنار شانزده دستور قبلی، محدودیت‌های قابل توجهی بر فعالیت‌های رسانه‌ای وارد کرده‌است.
طبق این گزارش این دستورالعمل‌ها شامل ممنوعیت نشر تصاویر زنده‌جان، ممنوعیت همکاری با رسانه‌های تبعیدی، ممنوعیت برگزاری برنامه‌ها و میزگردهای زنده سیاسی و اقتصادی، و ممنوعیت نقد و به چالش کشیدن سیاست‌ها و طالبان می‌شود.
علاوه بر این، فشارهایی نیز برای «شهید» خواندن مقام‌های کشته‌شده طالبان و حذف هرگونه پوشش خبری منفی از اقدامات آنان اعمال شده است.
در گزارش مرکز خبرنگاران افغانستان یکی از ویژگی‌های بارز این دوره، افزایش نقش وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان در کنترل و نظارت بر رسانه‌ها بوده است.
این نهاد گفته است که این وزارت بر اساس قانون امر به معروف و نهی از منکر طالبان به صلاحیت‌های گسترده‌ای در زمینه نظارت بر رسانه‌ها دست یافته است.
بر اساس گزارش، این وزارت نه تنها در امور رسانه‌ها به طور مستقیم دخالت کرده، بلکه در برخی موارد از قدرت خود برای بستن و تنبیه رسانه‌هایی که از دستورهای آن سرپیچی کرده‌اند، استفاده کرده است. و در برخی موارد، خبرنگاران نیز تهدید به بازداشت و جریمه شده‌اند.
به گفته مرکز خبرنگاران افغانستان در پی این محدودیت‌ها، بسیاری از رسانه‌ها یا تعطیل شده‌اند و یا مجبور به تغییر ماهیت خود شده‌اند.
این گزارش با اشاره به تعطیلی موقت ۹ رادیو و تلویزیون به مدت‌های از چند روز تا چند هفته گفته است بیشتر در پی گسترش ممنوعیت نشر تصاویر زنده‌جان در ولایات مختلف کشور اتفاق افتاده است.
براساس این گزارش علاوه بر این، ۲۵ تلویزیون خصوصی و دولتی در افغانستان به رادیو تبدیل شده‌اند که بیشتر آن‌ها شاخه‌های ولایتی تلویزیون ملی و برخی دیگر تلویزیون‌های خصوصی هستند.
مرکز خبرنگاران افغانستان افزوده است که وضعیت این رسانه‌ها همچنان نامشخص است و هیچ تضمینی وجود ندارد که در آینده بتوانند به فعالیت آزادانه خود ادامه دهند.
طبق گزارش مرکز خبرنگاران افغانستان، از میان خبرنگارانی که در یک سال گذشته بازداشت شده‌اند، ۱۰ نفر همچنان در زندان به سر می‌برند و هفت نفر از آنان به حبس‌هایی از هفت ماه تا سه سال محکوم شده‌اند.
به گفته گزارش این بازداشت‌ها نه تنها آزادی بیان را نقض می‌کند بلکه تهدیدی جدی برای امنیت و سلامت روانی خبرنگاران است.
مرکز خبرنگاران افغانستان همچنین به فشارهای اقتصادی وارد بر رسانه‌ها اشاره کرده و گفته است در شرایطی که کمک‌ها و همکاری‌های بین‌المللی با افغانستان به شدت کاهش یافته است، رسانه‌ها با کاهش شدید درآمد ناشی از تبلیغات تجاری و مالیات‌های بالا مواجه‌اند.
به گفته مرکز خبرنگاران این فشارها موجب تعطیلی بسیاری از رسانه‌ها و کاهش تعداد خبرنگاران در عرصه‌های مختلف شده است.
براساس گزارش رسانه‌های خصوصی تحت فشار هستند که هزینه‌های تمدید جواز فعالیت خود را پرداخت کنند و در برخی موارد، مجبور به بستن یا تغییر ماهیت رسانه‌های خود به رادیو و دیگر اشکال رسانه‌ای شده‌اند.
مرکز خبرنگاران می‌گوید در پی فشارهای اخیر، بسیاری از رسانه‌ها یا از استخدام زنان خودداری کرده‌اند یا آنان را وادار کرده‌اند تا از خانه و به صورت دورکاری با رسانه‌ها همکاری کنند.
در همین حال، اداره امر به معروف طالبان در برخی ولایت‌ها از جمله بدخشان فشارها بر خبرنگاران زن را افزایش داده اند.
این نهاد می‌گوید در بدخشان، طرح بستن دائمی دو رادیوی ویژه زنان در حال بررسی است که می‌تواند آسیب جدی به فعالیت‌های رسانه‌ای زنان وارد کند.
با این همه مرکز خبرنگاران افغانستان با هشدار شدید نسبت به پیامدهای ادامه این وضعیت بر امنیت، سلامت روان و توسعه جامعه، از حقوق بنیادی خبرنگاران و رسانه‌ها دفاع کرده و از طالبان خواسته است تا محدودیت‌های اعمال‌شده را لغو کند.
این مرکز بر لزوم رعایت حقوق رسانه‌ها و خبرنگاران طبق قوانین بین‌المللی تأکید کرده و از طالبان خواسته است که به رسانه‌ها و خبرنگاران اجازه دهد تا از حقوق خود برای ارائه اطلاعات آزاد و دقیق به مردم استفاده کنند.
