نیمروز، یکی از ولایت‌های باستانی کشور است که در تأریخ به نام سیستان شهره است. سیستان روزگاری زادگاه سلاطین و شاهانی؛ چون یعقوب لیث صفاری و پهلوانان افسانه‌ای مانند رستم و سهراب بوده که از آن روزگار تا کنون، قلعه‌های بلند و تأریخی برجای مانده‌است.
بخش‌هایی از این آثار باستانی در سالیان متمادی از اثر حوادث طبیعی مانند باد، باران و توفان‌ها تخریب شده‌است؛ اما آنچه امروز مایه‌ی نگرانی است، کندن‌کاری مردم در قلعه‌های تأریخی و آثار باستانی این ولایت است .
برخی از ساکنان ولایت نیمروز پس از فروپاشی جمهوریت، دشوارشدن وضعیت اقتصادی و افزایش بی‌کاری، در دشت‌ها و قلعه‌های تأریخی این ولایت مصروف کندن و تراش کردن قلعه‌ها هستند تا آثار باستانی و قیمتی را پیدا کنند و با فروش آن مصارف خانواده‌های خود را تأمین کنند.
حکیم نارویی یکی از باشندگان ولسوالی چخانسور نیمروز در گفت‌وگو با خبرنگار آمو گفت: «ولایت نیمروز زمانی محل لشکرکشی مغول‌ها بود که آن زمان قصرهای زیادی برای زندگی شاهان ساخته شد و اکنون این قلعه‌های تأریخی به سبب حوادث طبیعی، کندن‌کاری و بی‌توجهی حکومت درحال از بین رفتن است.»
او افزود که اخیرن کندن‌کاری برخی از مردم در قلعه‌های تأریخی واقع در دشت‌های امیران و مارگو زیاد شده‌است و حتا کودکان نیز در جست‌وجوی مهره‌های قیمتی به این قلعه‌ها می‌روند و به آبدات تأریخی آسیب می‌زنند.
نارویی تأکید کرد: «پس از سقوط نظام که وضعیت اقتصادی مردم بحرانی شد، اکثر مردم در ولسوالی‌ها و مناطق اطراف زرنج به قلعه‌های تأریخی هجوم آوردند و برای یافتن آثار باستانی، مهره، انگشتر، نگین، خشت، نقره و غیره درحال ویرانی قلعه‌ها هستند.»
آثار باستانی، هویت ملی و تمدن افغانستان را به دنیا نشان می‌دهد
شاه ولی ستار، یکی از فعالان مدنی در نیمروز به خبرنگار آمو گفت: «آبدات تأریخی این ولایت که پیشینه‌ی شان به صدها سال می‌رسد، نمایان‌گر تمدن طولانی این سرزمین است؛ اما از مدتها به این طرف از سوی مردم در معرض نابودی قرار دارد و طالبان هیچ‌گونه توجهی به آنها نکرده‌اند. »
ستار با اشاره به اینکه شکل ظاهری بیش‌تر قلعه‌های باستانی از اثر روی‌دادهای طبیعی تخریب شده‌است، افزود: «مردم نیز در حصه‌ی تخریب بیش‌تر آنها نقش اساسی دارند. مردم در جست‌وجوی مهره‌های قیمتی، آبدات تأریخی را تخریب می‌کنند و این باعث آسیب رساندن زیاد به آثار تأریخی می‌شود؛ ولی حکومت (طالبان) تا حال از این کار جلوگیری نکرده‌است.»
او می‌گوید که هرچند مردم از بی‌کاری و ناداری به طرف قلعه‌های تأریخی می‌روند تا شاید با یافتن یک اثر عتیقه و فروش آن در بازار، مخارج یک هفته‌ای خانواده‌های شان را به‌دست آورند؛ اما باید بدانند که این کارشان سبب آسیب رساندن به هویت تأریخی سرزمین ما می‌شود .
وی آثار باستانی را سرمایه‌ی معنوی کشور می‌داند و معتقد است که: «آثار باستانی هویت و تمدن افغانستان را به دنیا نشان می‌دهد و طالبان باید در حفاظت از میراث‌های فرهنگی توجه جدی کنند.»
این فعال مدنی، قلعه‌های چهل برج، چهل دختر، زیارت امیران صاحب، شهر غلغله، قلعه‌ی ابراهیم خان در چخانسور، تپه‌های صیادک و سفیدک، تپه‌ی نادعلی و قلعه‌ی محمد را از مهم‌ترین آثار باستانی ولایت نیمروز می‌داند و می‌گوید: «این آثار صدها سال قدمت دارند و حالا در آستانه نابودی هستند. مردم با هدف غربال‌گری و یافتنِ آثار ارزش‌مند به این محلات می‌آیند و این آثار را تخریب می‌کنند. حکومت‌ها هم از سال‌ها بدین‌سو در قسمت بازسازی و نگه‌داری آبدات تأریخی هیچ توجهی نداشته‌اند.»
این باشنده‌ی نیمروز خاطرنشان کرد: «این قلعه‌ها، روزگاری محل زیست شاهان، سرداران و فرهنگیان سرزمین سیستانِ باستان بوده‌است و از جمله‌ی ارزش‌های معنوی نیمروز به حساب می‌آیند. در حکومت گذشته هم برای حفاظت از این میراث‌های فرهنگی-تأریخی توجهی نشد. او امیدوار است تا طالبان در این قسمت توجه جدی نمایند.»
درهمین حال حبیب‌الله الهام، رییس اطلاعات و فرهنگ طالبان در نیمروز، در گفت‌وگو با خبرنگار آمو گفت: «آبدات تأریخی نیمروز زیاد هستند و ۴۵ اثر باستانی در ریاست اطلاعات و فرهنگ ثبت شده‌است. البته آبدات تأریخی دیگری نیز وجود دارد که تعداد آن تاهنوز روشن نیست و در حال ثبت شدن است.»
وی آبدات تأریخی را نشانه‌ی فرهنگ و تمدن پیشین افغانستان دانسته و می‌گوید: «وظیفه‌ی همه‌ای ما است تا در قسمت مراقبت از آثار باستانی توجه خاص داشته باشیم.»
او تأکید کرد که آثار تأریخی جز میراث‌های فرهنگی ما است و به هیچ‌کس اجازه نمی‌دهیم آن را از بین ببرد.
الهام در مورد نگه‌داری از آثار باستانی، خواستار همکاری مردم شد و گفت که مردم باید برای حفاظت از ارزش‌های ملی و فرهنگی، با حکومت (اداره‌ی طالبان) یک‌جا کار کنند؛ زیرا بدون همکاری مردم حفاظت از بناهای تأریخی ناممکن است.
این درحالی است که بیش از چهار دهه جنگ در کشور سبب شده‌است تا آثار تأریخی افغانستان که برخی شان در جهان مانند ندارند، مورد بی‌مهری قرار بگیرد و نگرانی‌ها از تخریب کامل آنها وجود داشته باشد.
