تا پیش از سقوط نظام جمهوری، خانواده‌های بسیاری به‌دلیل جنگ میان حکومت و مخالفان از ولسوالی‌ها به‌مرکز و شهرهای کشور بی‌جا می‌شدند؛ اما حالا ناداری و بی‌کاری در کنار آن عامل عمده‌ی این مهاجرت‌ها شدهاست.
نیلی، مرکز ولایت دای‌کندی در سال‌های پسین، گواه حضور هزاران بی‌جا شده و برگشت صدها خانواده از کشورهای همسایه به این شهر بوده‌است. با نزدیک شدن زمستان، امسال این خانواده‌ها شکایت دارند که از دریافت کمک نهادهای امدادرسان محروم مانده‌اند و مسؤولان به داد آن‌ها نمی‌رسند.
اعضای خانواده‌ی صبرینه دو سال پیش، به‌دنبال یافتن شغلی از ولسوالی شهرستان دای‌کندی به شهر نیلی مرکز این ولایت کوچیدند.
اکنون او با شوهر و چهار فرزندش در یک اتاق زندگی می‌کنند و توان پرداختن کرایه‌ی آن را ندارند. مالک خانه از سرِ دل‌سوزی آن‌ها را آن‌جا جا داده و شرط گذاشته‌است که برف بام کُل حویلی را در زمستان پاک کنند.
صبرینه می‌گوید که در دو سالی که در شهر نیلی زندگی می‌کنند، از دریافت کمک‌ها محروم بوده‌اند.
به گفته‌ی او، آن‌ها را نه شوراهای مردمی می‌پذیرند و نه نهادهای کمک‌کننده و به قول صبرینه «در میدان مانده‌اند.»
وی می‌افزاید: «نیم بوجی آرد داریم، بیش‌تر شب‌ها فقط نان و چای می‌خوریم. گاهی روزها هم طفلایم نان خشک همسایه‌ها را می‌خورند.»
صبرینه و کودکانش وضعیت سختی را می‌گذرانند. از یک‌سو شوهرش که مزدورکار بود، مبتلا به «دیسک کمر» شده و دختر ۱۲ ساله‌اش نیز در بستر بیماری با درد دست و پنجه نرم می‌کند، از سوی دیگر، زمستان نزدیک است و آن‌ها سوخت و خوراک در خانه ندارند.
درهمین حال، معصومه رضایی، رئیس شورای مهاجرین «شیبرک» که صبرینه عضو آن است، می‌گوید که خانواده‌های زیادی هستند که در وضعیت مشابه این خانواده به‌سر می‌برند.
به گفته‌ی خانم رضایی، پس از تسلط طالبان، مردان خانواده‌های زیادی خانه‌نشین شده‌اند و آمار ناداری در دای‌کندی افزایش یافته‌است.
او با انتقاد از نحوه‌ی شناسایی نیازمندان از سوی نهادهای کمک‌رسان می‌گوید که به بی‌جاشدگان توجه ندارند و اسم این خانواده‌ها در سروی تیم‌های آن‌ها گنجانده نمی‌شود.
رضایی، با توجه به افزایش ناداری در میان خانواده‌های بی‌جاشده می‌افزاید که برخی از آن‌ها حتا هفته‌ی یک شب هم نان برای خوردن ندارند.
با این حال، بوستان علی امیری، سرپرست ریاست امور مهاجرین و عودت کنندگان طالبان در دای‌کندی می‌پذیرد که میزان کمک‌ها نسبت به ناداری گسترده و خشک‌سالی‌های پی درپی در این ولایت کافی نبوده‌است.
امیری می‌گوید که امکان دارد در برخی ساحه‌ها، خانواده‌هایی از سروی و کمک‌ها باقی مانده باشند؛ اما تلاش کرده‌اند که افراد واقعی انتخاب شوند.
امیری می‌افزاید که از طریق نهادهای کمک‌رسان، در بیش از یک‌سال گذشته به ۲۰ هزار خانواده مساعدت شدهاست.
به گفته‌ی این مسؤول محلی، در تازه‌ترین مورد، نزدیک به ۵ هزار خانواده در بخش کمک‌های زمستانی و استقرار مجدد از سوی سازمان پناهندگان ملل متحد در ولسوالی‌های دای‌کندی سروی شده‌اند که به‌زودی توزیع این کمک‌ها برای نیازمندان آغاز خواهد شد. با آن هم درصد زیادی از بی‌جاشدگان از کمک‌ها محروم می‌مانند.
سرپرست اداره‌ی مهاجرین و عودت کنندگان دای‌کندی می‌گوید که در این ولایت، دستِ‌کم ۳۰ مؤسسه‌ی سروی کننده فعالیت دارد که آن‌ها با شمار محدودی از آنان همکار هستند؛ اما شمار بی‌جاشدگان ناشی از خشک‌سالی و بی‌کاری هر روز بیش‌تر می‌شود.
از طرف دیگر، به گفته‌ی وی، نبود دفتر UNHCR در دای‌کندی سبب شدهاست که رسیدگی به‌وضعیت مهاجرین، عودت کنندگان و بی‌جاشدگان زیر تأثیر قرار بگیرد و متناسب با آن، میزان کمک‌ها هم کمتر در این ولایت توزیع شود.
او از نهادهای کمک کننده می‌خواهد که در شناسایی نیازمندان تنها به‌شوراها و بزرگان روستاها متکی نشوند و خانه‌ها را از نزدیک مشاهده کنند.
بربنیاد معلومات مسؤولان ریاست مهاجرین و عودت کنندگان ولایت دای‌کندی، نزدیک ۱۷ هزار بی‌جاشده در سطح ولایت دای‌کندی هستند که از آن جمله ۶ هزار آن در شهر نیلی ساکن می‌باشند.
در کنار آن، در ۲۰ سال گذشته، نزدیک به ۹ هزار خانواده و تنها در بیش از یک‌سال گذشته هویت ۲ هزار و ۵۰۰ خانواده و افراد عودت کننده در دای‌کندی ثبت شدهاست.
