شماری از مهاجران افغانستان در ایران می‌گویند که کودکان شان به دلیل نداشتن اسناد مهاجرت، از آموزش در این کشور محروم استند.
به گفته‌ی آنان، هرچند خود شان اسناد اقامتی دارند؛ اما با آن‌هم دولت ایران اجازه‌ی نام‌نویسی کودکان «بدون‌مدرک» آنان را به مکتب‌ها نمی‌دهند.
برخی از مهاجران می‌گویند؛ به شدت نگران آینده‌ی فرزندان شان استند. در همین حال، برخی از مدافعان حقوق کودکان در ایران می‌گویند؛ مکانی را برای آموزش کودکان افغانستان که از رفتن به مکتب محروم شده‌اند، ایجاد کرده‌اند تا بتوانند خواندن و نوشتن فرا بگیرند.
محمد زهیر در شش سالگی با خانواده‌اش به ایران آمد. او می‌گوید که رویای رفتن به مکتب و درس خواندن داشت؛ اما اکنون او هشت ساله است. نه تنها اسناد قانونی ندارد؛ بل نتوانسته است در مکتب‌های ایران نام‌نویسی کند.
او می‌گوید: «دو سال است ایران هستم. مرا در مکتب نگرفتند. مادرم برایم کمک می‌کند؛ تا من خواندن و نوشتن را یاد بگیرم. پدرم کارگر است».
فقر و تنگ‌دستی در افغانستان، این خانواده‌ی شش نفری را به ایران کشانده است. مادر «محمد زهیر» می‌گوید که شوهرش کارگر است و با وجود درآمد کم، از بهر این‌که فرزندش بی‌سواد به‌بار نیاید، مجبور شده است؛ تا برایش آموزگار خانگی بگیرد.
ثریا فرهادی، مادر محمد زهیر می‌گوید: «دو سال است در ایران هستیم. متاسفانه زیاد کوشش کردیم تا فرزندان ما را در مکتب بگیرند؛ اما موفق نشدیم. شوهرم کارگر است و مجبور شدیم تا معلم خانگی بگیریم. دوست ندارم فرزندانم بی‌سواد باشند و آروز دارم تا در آینده پیش‌رفت کنند. از این‌که نتوانسته‌ام فرزندانم را در مکتب ثبت نام کنم، رنج می‌برم».
تنها خانواده‌ی زهیر با این دغدغه در ایران روبه‌رو نیستند. «محمد یونس» که سه سال می‌شود از پدرش دور است؛ همراه با مادر، پدرکلان و مادرکلانش به ایران آمده است. او نیز به علت نداشتن اسناد قانونی، دو سال می‌شود نتوانسته است؛ تا در مکتب‌های ایران نام‌نویسی کند.
محمد یونس کودک مهاجر افغانستان در ایران می‌گوید: «سه سال می‌شود ایران آمده‌ام، در خانه درس می‌خوانم. هر چه می‌کنم مرا نمی‌گیرند؛ تا خواندن و نوشتن را یاد بگیرم».
مادر محمد یونس اسناد قانونی اقامت به دست دارد؛ اما به گفت‌ی این خانواده، دفترهای توزیع سند اقامت، به یونس اسناد نداده‌اند؛ تا او بتواند وارد مکتب شود.
جمیله فاروقی، مادرکلان محمد یونس می‌گوید: «چه‌قدر زحمت کشیدیم؛ من بی‌سواد، پدر کلانش بی‌سواد، مادر و پدرش بی‌سواد. نگران هستیم تا نواسه‌ام بی‌سواد نشود. هر چه تلاش می‌کنیم، مکتب‌های ایران کودکان ما را ثبت‌نام نمی‌کنند. سه سال می‌شود در ایران هستیم. نواسه‌هایم اسناد ندارند و در مکتب‌ها ثبت‌نام نمی‌کنند».
شماری از فعالان مدنی افغانستان در ایران، برای کودکان مهاجر افغانستان که از آموزش محروم شده‌اند، مکانی را آماده ساخته تا این کودکان خواندن و نوشتن را فرا بگیرند.
هدیه صاحب‌زاده، مدافع حقوق کودکان در ایران می‌گوید: «وقتی که کودکان مهاجر افغانستان به مکتب‌های ایران می‌روند، با تحقیر و توهین معلمان و شاگردان روبه‌رو می‌شوند. از کودکان مهاجر افغانستان پول گزاف می‌گیرند و همین موضوع سبب شده‌است، خیلی از کودکان را از مکتب بیرون ساخته‌اند».
بربنیاد آمار کمیشنری عالی ملل‌متحد در امور پناهندگان، ۳.۴۳ میلیون شهروند افغانستان تا جون سال ۲۰۲۳، به ایران مهاجر شده‌اند که نزدیک به یک میلیون آن، پس از اگست ۲۰۲۱ به این کشور رفته‌اند.
بربنیاد آمار مدیرکل امور اتباع و مهاجران خارجی وزارت داخله‌ی ایران، تا پایان سال ۲۰۲۲، دست‌کم ۷۰۰هزار شهروند افغانستان در نهاد‌های آموزشی ایران آموزش می‌دیدند.
