هواپیماهای جنگی امریکا شب گذشته سه مرکز هسته‌ای ایران را هدف قرار دادند؛ اقدامی که به گفته ناظران، مستقیم‌ترین مداخله نظامی ایالات متحده در درگیری میان ایران و اسرائیل تا به امروز بوده است. دونالد ترمپ، رئیس‌جمهور امریکا، در یک سخنرانی تلویزیونی سراسری این حمله‌ها را تأیید کرد و آن را «هشدار» و احتمالاً «شروعی برای مرحله بعد» در صورت ادامه تنش‌ها از سوی ایران توصیف کرد.
در ادامه آنچه تاکنون در این باره می‌دانیم:
چه اتفاقی افتاد؟
ایالات متحده سه مرکز کلیدی برنامه هسته‌ای ایران ـ فردو، نطنز و اصفهان ـ را هدف قرار داد. این سایت‌ها از دیرباز از اصلی‌ترین مراکز غنی‌سازی اورانیوم ایران به‌شمار می‌رفته‌اند. این حمله‌ها حدود ده روز پس از آغاز دور جدید درگیری‌ها، در پی حملات غافلگیرانه اسرائیل در ۱۳ جون، انجام شد.
ترمپ در سخنرانی خود گفت که این حمله‌ها «دقیق، سریع و ضروری» بوده‌اند و هشدار داد که امریکا «اهداف دیگری نیز در نظر دارد». او افزود: «امشب دشوارترین و شاید مرگبارترین شب بود. اما اگر صلح حاصل نشود، با همان دقت و سرعت به سراغ دیگر اهداف خواهیم رفت.»
مقام‌های امریکایی گفته‌اند که از طریق کانال‌های دیپلماتیک به ایران اطلاع داده‌اند که اقدام دیگری در دستور کار نیست و هدف آن‌ها نیز تغییر رژیم نیست.
چه مراکزی هدف قرار گرفتند؟
فردو، واقع در دل کوه‌های جنوب تهران، یکی از مستحکم‌ترین تأسیسات هسته‌ای جهان به‌شمار می‌رود. گفته می‌شود این سایت با بمب GBU-57 ـکه یک بمب ۳۰ هزار پوندی ویژه نفوذ به پناهگاه‌های زیرزمینی است هدف قرار گرفته است. منابع دفاعی امریکا تأیید کرده‌اند که در حملات نطنز و اصفهان نیز از مهمات مشابه استفاده شده است.
ترمپ گفته که اهداف «به‌طور کامل نابود شده‌اند»، اما ایران این ادعا را رد کرده است.
حسن عابدینی، معاون سیاسی صداوسیمای ایران، در تلویزیون دولتی گفت که این مراکز پیش‌تر تخلیه شده بودند و «آسیب عمده‌ای وارد نشده است.»
پیامدهای میدانی چه بوده؟
دامنه واقعی خسارات هنوز مشخص نیست. تاکنون آماری از تلفات در محل‌های حمله منتشر نشده، اما وزارت بهداشت ایران اعلام کرده که از آغاز درگیری با اسرائیل، بیش از ۴۰۰ تن کشته و بیش از ۱۲۰۰ نفر زخمی شده‌اند.
در پی این حمله‌ها، اسرائیل تدابیر امنیتی را در سراسر کشور تشدید کرده و محدودیت‌هایی بر تجمعات عمومی، آموزش و فعالیت‌های تجاری اعمال کرده است.
چرا اکنون؟
این اقدام امریکا پس از بیش از یک هفته تبادل حمله‌های هوایی میان ایران و اسرائیل صورت گرفت. اسرائیل حمله‌ها خود را با این استدلال آغاز کرد که ایران به تولید سلاح هسته‌ای نزدیک شده است. ایران نیز با پرتاب موشک‌ها و پهپادها واکنش نشان داد.
ترمپ پیش‌تر به ایران دو هفته فرصت داده بود تا به میز مذاکره بازگردد؛ اما با ادامه حمله‌ها ایران، آن ضرب‌الاجل عملاً بی‌اثر شد. حمله روز شنبه نشانگر تغییری آشکار در موضع دولت ترامپ است: از تهدید دیپلماتیک به اقدام مستقیم نظامی.
واکنش احتمالی ایران چه خواهد بود؟
با وجود آسیب‌های شدید به زیرساخت‌های نظامی و نیروهای نیابتی ایران در غزه، سوریه و لبنان، این کشور هنوز توان قابل‌توجهی برای تلافی دارد.
مقام‌های ایرانی هشدار داده‌اند که امریکا با «خسارات جبران‌ناپذیر» مواجه خواهد شد و خطر «یک جنگ فراگیر» را به‌دنبال دارد. آن‌ها گفته‌اند ممکن است پایگاه‌های نظامی امریکا در منطقه از جمله در بحرین، عراق، قطر و عربستان سعودی را هدف قرار دهند.
احتمال ایجاد اختلال در تنگه هرمز نیز مطرح شده است؛ جایی که نزدیک به یک‌سوم نفت جهان از آن عبور می‌کند. تحلیل‌گران هشدار داده‌اند که حمله گسترده به مسیرهای نفتی می‌تواند بازار جهانی را بی‌ثبات کرده و دامنه جنگ را از خاورمیانه فراتر ببرد.
تهران همچنین تهدید کرده که منافع کشورهایی را که در کمک به امریکا نقش دارند هدف قرار خواهد داد؛ موضوعی که نگرانی‌ها از گسترش منطقه‌ای بحران را افزایش داده است.
آیا ترمپ برای این اقدام به مجوز کانگرس نیاز داشت؟
طبق قانون ایالات متحده، تنها کانگرس می‌تواند رسماً اعلام جنگ کند. با این حال، رئیس‌جمهور به‌عنوان فرمانده کل قوا، اختیار گسترده‌ای برای انجام عملیات نظامی بدون اعلام رسمی جنگ دارد.
تصمیم ترمپ یادآور حمله‌های هوایی سال ۲۰۱۷ او به سوریه است. کاخ سفید حمله به ایران را اقدامی ضروری برای جلوگیری از تهدید بزرگ‌تر علیه امنیت ملی توصیف کرده است.
برخی از اعضای کنگره تلاش کرده‌اند با ارائه قطعنامه‌ای در چارچوب «اختیارات جنگی» رئیس‌جمهور را محدود کنند، اما این اقدامات بیشتر جنبه نمادین دارند و احتمال تأثیر فوری بر تصمیمات نظامی وجود ندارد.
در ادامه چه رخ خواهد داد؟
هنوز مشخص نیست. ترامپ گفته اقدامات بعدی به واکنش ایران بستگی دارد. در حالی‌که امریکا مدعی است به‌دنبال جنگ نیست، بسیاری از تحلیل‌گران منطقه‌ای هشدار داده‌اند که خطر تشدید سریع تنش‌ها همچنان بالاست.
با هدف قرار گرفتن تأسیسات هسته‌ای ایران، در حالت آماده‌باش بودن نیروهای امریکایی، و تنگ‌شدن مسیرهای دیپلماتیک، حمله‌های شنبه شب ممکن است آغازگر فصل جدید و پرمخاطره‌ای در این بحران فزاینده باشد.
