چهارشنبه، ۲۲ حوت، برابر با سیومین سالگرد جان باختن عبدالعلی مزاری، رهبر پیشین حزب وحدت اسلامی افغانستان است. او در ۲۲ حوت سال ۱۳۷۳ خورشیدی توسط طالبان به نشستی در چهار آسیاب کابل به هدف مذاکره دعوت شد و سپس توسط آنان اسیر و تیرباران شد.
دولت پیشین به وی لقب «شهید وحدت ملی» داده بود.
جبهه آزادی به مناسبت سالیاد جان باختن او در اعلامیه‌ای آقای مزاری را «منادی عدالت اجتماعی و شهید وحدت ملی» کشور خوانده است.
این جبهه گفته است: «تبلور اصل عدالت و برابری در ساختار قدرت سیاسی و مناسبات بین اقوام افغانستان، رسمیت‌یابی نقش بانوان در جامعه و سیاست، ایجاد ساختارهای دسترسی برابر و عادلانه شهروندان به حقوق و وجایب شهروندی در چارچوب نظام فدرال و تامین مشروعیت آن از طریق دموکراسی و انتخابات، از جمله مطالبات ارزش‌مند عبدالعلی مزاری بوده است.»
در اعلامیه این جبهه آمده است که بازداشت و سپس قتل آقای مزاری توسط طالبان در دوره حاکمیت اول آنان، «جنایت جنگی و موضوع قابل پیگرد در محاکم بین‌المللی» است.
مزاری کی بود؟
عبدالعلی مزاری متولد ۵ جوزا ۱۳۲۶ در منطقه چهارکنت ولایت بلخ بود. پدر او کشاورز و مال‌دار بود و او نیز در کودکی به چوپانی می‌پرداخت.
بر بنیاد یک گزارش بی بی سی فارسی، مزاری آموزش‌های نخستین را در مدرسه دینی «چهارمحله» فرا گرفت. او در ۱۳۴۷ به وظیفه دوساله سربازی به شهر گردیز رفت و در حالی‌که خود از پیروان فقه جعفری بود، در آن‌جا فقه حنفی را از مولوی فراهی، سرباز هم‌اتاقی خود، آموخت. عبدالعلی مزاری، در سال ۱۳۵۰ برای ادامه تحصیلات به عراق و پس از آن به ایران رفت.
جهاد و جنگ‌های داخلی
مزاری در سال ۱۳۵۷ به افغانستان بازگشت و مبارزات خود را در چهارچوب «سازمان نصر افغانستان» در برابر دولت حزب دموکراتیک خلق که مورد حمایت اتحاد جماهیر شوروی سابق بود، آغاز کرد.
اما پس از بیرون شدن هزاره‌جات از اداره دولت حزب دموکراتیک خلق، سازمان نصر و دیگر تنظیم‌های جهادی شیعی وارد جنگ‌های میان گروهی شدند. آقای مزاری در ۲۵ سرطان ۱۳۶۸ حزب وحدت اسلامی را تشکیل داد. قرار گرفتن مزاری در رهبری آن، به او فرصت داد که آرامش و همبستگی را در هزاره‌جات بازآورد.
پس از پیروزی مجاهدین در برابر دولت داکتر نجیب‌الله، شاخه‌های گوناگون مجاهدین بر سر تصاحب قدرت و تفاوت دیدگاه‌ها باهم درگیر شدند. اتحاد موسوم به «ائتلاف شمال» که عبدالعلی مزاری در کنار احمدشاه مسعود و عبدالرشید دوستم، آن را شکل داده بودند، دیر نپایید و نتوانست جلو این درگیری‌های خونین را بگیرد.
در جریان جنگ‌های داخلی افغانستان حزب وحدت اسلامی به رهبری مزاری، حزب جمعیت اسلامی به رهبری برهان الدین ربانی، حزب اسلامی به رهبری گلبدین حکمتیار، و جنبش ملی اسلامی به رهبری عبدالرشید دوستم، از طرف‌های اصلی این جنگ‌ها بودند. البته درگیری‌های نیز میان حزب اتحاد اسلامی به رهبری عبدالرب رسول سیاف و حزب وحدت نیز در غرب کابل اتفاق افتاد.
پس از درگیری‌ها میان حزب وحدت اسلامی با دولت به رهبری برهان الدین ربانی آقای مزاری در ۲۰ حوت ۱۳۷۳ در مسیر چهار آسیاب کابل از سوی طالبان بازداشت و در روز ۲۲ همان ماه کشته شد.
جسد آقای مزاری بعداً به زادگاه در مزار شریف انتقال و در آن‌جا به خاک سپرد شد. عبدالعلی مزاری در ۴۷ سالگی چشم از جهان پوشید. از او یک دختر به جا مانده است.
عبدالعلی مزاری به برابری «حقوق ملیت‌ها» تاکید داشت و باری گفته بود: «ما حقوق همه ملیت ها را می‌خواهیم، حقوق ملیت‌ها به معنای برابری و برادری است.»
او به نظام‌ی فدارالی باور داشت و تنها راه حل مشکل افغانستان را در برقراری نظام فدرالی می‌دانست.
مزاری از نادر رهبران جهادی بود که روی حقوق زنان تاکید می کرد و باری گفته بود که «زنان می‌توانند انتخاب شوند و انتخاب کنند.»
