فعالیت زنان بازرگان در دوره‌ی جمهوریت در زمینه‌های گوناگون رشد چشم‌گیری داشت. در این بین زون شمال‌شرق کشور نیز گواه فعالیت این زنان در بخش‌های صنایع دستی و فرآورده‌های کشاورزی بود؛ اما حالا با سقوط جمهوریت، باتوجه به شرایط دشوار، فعالیت اقتصادی بانوان در ولایت‌های مختلف کشور کاهش چشم‌گیری داشته‌است.
روایت لطیفه؛ زنی بازرگان در کندز
در زمان جمهوریت در ولایت کندز- ولایتی که با سنت‌های سخت‌گیرانه‌اش فعالیت زنان در آن‌جا هم‌واره محدود بوده‌است- با آن هم در آن دوره شمار زیادی از بانوان در بخش‌های گونه‌گون مصروف کار بودند.
لطیفه یکی از این زنان تجارت‌پیشه می‌گوید: «من در زمان جمهوریت مصروف کار در بخش‌های صنایع دستی از قبیل: خیاطی و گل‌دوزی بودم و به تعداد ۲۰ تن از بانوان همراه من در کارگاه مصروف فعالیت بودیم؛ البته بانوانی که در کارگاه من کار می‌کردند، وضعیت اقتصادی شان خوب نبود و یک مقدار معاش که برای‌شان می‌پرداختم روزگارشان را به پیش می‌بردند و به همان معاش ناچیز قناعت داشتند و کار ما هم خوب پیش می‌رفت، سفارشات ما هم از سوی مشتریان هر روز بیشتر می‌شد.»
وی ادامه داد: «یک‌سال بعد از آغاز فعالیت کارگاهم، جنگ در اطراف شهر کندز آغاز شد. البته قبلن تمام ولسوالی‌های کندز به دست طالبان سقوط کرده بود، همین‌که جنگ بیشتر شد، کم کم فعالیت کارگاهم کمتر شد و از سفارشات هم خبری نبود؛ یعنی می‌شود گفت که کارگاهم سقوط کرد. من به تمام زنانی که با من کار می‌کردند گفتم که دیگر توان پرداخت معاش تان را ندارم و از آن‌ها خواستم تا زمان ختم جنگ منتظر باشند. روزهای خیلی سخت را سپری کردیم و شب و روز به‌خاطر ختم جنگ دعا می‌کردم. بلاخره کندز سقوط کرد و تمام آرزوها و اهدافم یک‌جا با سقوط کندز به باد فنا رفت.»
این زن بازرگان ادامه داد: «بعد از سقوط جمهوریت کارگاه من هم سقوط کرد و حالا شرایط سخت‌تر از زمان جمهوریت شده و فعالیت نمودن در این شرایط ممکن نیست. من بازهم امیدوار هستم که برای ما زمینه‌ی فعالیت مثل گذشته فراهم شود.»
خواستیم در این مورد نظر مسوولان اتاق تجارت و صنایع ولایت کندز را داشته باشیم؛ ولی با وجود تماس مکرر، موفق به گرفتن دیدگاه تازه‌ی آنان نشدیم؛ اما پیش از این مسوولان اتاق تجارت و صنایع خصوصی ولایت کندز گفته بودند که در زمان جمهوریت به تعداد ده‌ها تن از زنان تجارت‌پیشه مصروف فعالیت بودند و حالا هیچ زن تجارت‌پیشه در این ولایت وجود ندارد.
هیچ زن بازرگان در بغلان فعالیت ندارد
مدینه انوری یکی از زنان بازرگان در ولایت بغلان می‌گوید که فعالیت زنان تجارت‌پیشه در این ولایت در زمان جمهوریت کم‌رنگ بود و حال هیچ وجود ندارد.
بانو انوری می‌افزاید: «در زمان جمهوریت، خودم یک کارگاه خیاطی داشتم که بیش از ۱۰ زن در کارگاه من مصروف کار بودند؛ البته باید بگویم که در همان زمان هم با مشکلات و چالش‌های زیادی روبه‌رو بودیم؛ اما با آن هم داشتیم فعالیت می‌کردیم که متاسفانه بعد از سقوط جمهوریت من کشور را ترک کردم و کارگاه خیاطی من هم سقوط کرد.»
وی می‌گوید که شمار زنان بازرگان در ولایت بغلان در دوره‌ی جمهوریت ۷۰ تن بود که با سقوط نظام، کار آنان نیز سقوط کرده‌است.
تخار خالی از حضور زنان بازرگان
در همین حال نسترن امیری یکی از زنان تجارت‌پیشه در ولایت تخار می‌گوید: «من در همکاری با چند دوست خود یک مرکز آموزش خیاطی را برای ۵۰ تن از زنان بی‌بضاعت به مدت شش ماه راه‌اندازی کردم که بعد از فراغت می‌توانستند در محله‌ی خودشان کارگاه خیاطی ایجاد کنند.»
او ادامه داد: «در زمان جمهوریت بیش از ۱۰۰ زن تجارت‌پیشه در ولایت تخار فعالیت داشتتند و اکنون به‌شمول خودم هیچ زن تجارت پیشه‌ای در این ولایت فعالیت ندارد.»
با این حال آگاهان در ولایت تخار بر این باور استند که اگر وضعیت برای زنان تجارت‌پیشه این‌گونه پیش برود، هیچ امیدی برای فعالیت دوباره‌ی آنان وجود نخواهد داشت.
مسوولان اتاق تجارت و صنایع ولایت تخار می‌گویند که آنان در تلاش ازبهر فراهم نمودن زمینه‌ی کار برای فعالیت زنان تجارت‌پیشه در این ولایت استند.
زنان بازرگان در بدخشان هنوز نفس می‌کشند
اما شرایط در ولایت بدخشان با دیگر ولایت‌های کشور متفاوت است. در این ولایت هنوز شمار محدودی از زنان بازرگان در بخش‌های گوناگون فعالیت دارند.
ضیاگل یکی از زنان تجارت‌پیشه در ولایت بدخشان است. او می‌گوید: «در حال حاضر یک تعداد محدود از زنان تجارت‌پیشه در حال فعالیت هستند؛ اما در زمان جمهوریت ۱۵۰تن از زنان تجارت‌پیشه در این ولایت مصروف فعالیت بودند و حال از این تعداد نزدیک به ۸۰ تن مصروف فعالیت هستند.»
ضیاگل می‌افزاید: «چند ماه قبل برای اولین بار در زمان طالبان نمایش‌گاه تولیدات صنایع دستی و سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی برگزار شد که ما زنان تجارت‌پیشه نیز محصولات و تولیدات خودمان را به نمایش گذاشتیم؛ البته برگزاری این‌گونه نمایش‌گاه‌ها خیلی مفید است.»
این در حالی است که زنان بازرگان در زون شمال‌شرق در زمان جمهوریت نیز با دشواری‌ها و چالش‌های زیادی روبه‌رو بودند؛ اما پس از سقوط جمهوریت در کشور، بانوان بازرگان در سه ولایت بغلان، کندز و تخار از فعالیت باز ماندند و در این میان تنها در ولایت بدخشان به‌تعداد ۸۰ زن تجارت‌پیشه مصروف فعالیت استند.
