ملل متحد برای گذاشتن یک گام به جلو برای فرایند تازه‌اش روی افغانستان، امروز و فردا از نشست دوحه میزبانی می‌کند، نشستی که در هوتل «چهار فصل» دوحه که به ابتکار انتونیو گوترش، دبیرکل ملل متحد با نمایندگان ویژه کشورها و سازمان‌ها برگزار می‌شود. در این نشست روی ارزیابی مستقل ملل متحد به ویژه تعیین فرستاده ویژه و همچنان اجماع منطقه و غرب بحث می‌شود.
نشستی میان نمایندگان ویژه کشورها و طالبان هم برای ساعت پنج و سی پس از چاشت دوحه، تنظیم شده بود؛ اما گفته می‌شود به دلیل عدم شرکت طالبان در این نشست، آنان را از آجندا گفت‌وگوها بیرون کشیده شدند.
لطف‌الله نجی‌زاده، متیران مهران و شاه‌گل رضایی از بیرون از افغانستان و محبوبه سراج از داخل کشور برای شرکت در نشست دوحه، در هوتل «چهار فصل» حضور دارند. قرار است این چهره‌ها فردا ساعت سه‌ونیم پس از چاشت به وقت دوحه با نمایندگان ویژه کشورها گفت‌وگو کنند.
پیامدهای رد کارت دعوت نشست دوحه از سوی طالبان
طالبان برای اشتراک در نشست دوحه دعوت شده بودند؛ به دلیل اختلاف‌هایی که با نشست داشتند، حتا فریدون سینرلی اوغلو هماهنگ‌کننده ویژه ملل متحد، رییس یوناما، فرستاده ویژه اتحادیه روپا و برخی دیپلمات‌های دیگری خارجی با آن‌ها برای اشتراک در این نشست گفت‌وگو کردند؛ اما در نهایت، شام دیروز وزارت خارجه طالبان در بیانیه‌ای گفت که به دلیل پذیرفته نشدن شرایط آنان در نشست دوحه شرکت نمی‌کنند.
طالبان می‌خواستند همچنان تنها طرف مسوول و نماینده‌ی افغانستان در این نشست حضور یابند و در کنار آن، ملل متحد در سطح بالا یعنی انتونیو گوترش دبیرکل ملل متحد، روی هرچه مربوط به افغانستان است با طالبان گفت‌وگو کند. اما سازمان ملل متحد هیچ یکی از شرط‌ها را نپذیرفت.
نصیر احمد فایق سرپرست نمایندگی همیشگی افغانستان در ملل متحد به آمو می‌گوید: «این نشست اساساً به هدف ایجاد اجماع بین‌المللی بین نمایندگان جامعه جهانی در قبال افغانستان و چگونگی اصول تعامل با طالبان است. بنا بر این، در این مرحله اشتراک کردن و یا نکردن نمایندگان طالبان در این نشست تاثیری بالای اجندای اساسی جلسه نخواهد داشت.»
به گفته این دیپلمات افغانستان در ملل متحد: «پس از آن‌که جامعه بین‌المللی روی یک اجماع و دیدگاه واحد و رویکرد مشترک توافق کردند، در آن زمان است که بحث گفتمان و تعامل هدفمند و مبتنی براصول با طالبان صورت گیرد.»
با این حال چند پیامد برای طالبان از عدم اشتراک طالبان در نشست ملل متحد متصور پنداشته می‌شود.
برخی سیاست‌گران می‌گویند، عدم اشتراک طالبان در این نشست فاصله تعامل جهان با طالبان را بیش‌تر می‌ساز و بر میزان کمک‌های بشری در افغانستانِ با بیش از ۲۹میلیون نیازمند کمک‌های بشردوستانه تاثیر خواهد گذاشت.
محمد عمر داوودزی وزیر پیشین امور داخله افغانستان به آمو می‌گوید: «با عدم اشتراک شان سطح تعامل را خود شان پایین بردند. در سطح جامعه جهانی این بحث جریان داشت که تعامل مشروط باشد. پول‌هایی که عنوان کمک بشری به اافغانستان می‌رود و طالبان از آن به شکل مستقیم یا غیرمستقیم مستفید می‌شوند، زیر بحث است که آیا ادامه یابد یا نه. این تصامیم غیر دیپلماتیک طالبان به خیر شان نیست و ممکن به خیر مردم افغانستان نباشد.»
آقای داوودزی باور دارد که شرط‌های طالبان به ملل متحد «با واقعیت عینی آنان یک‌سان نیست.»او می‌گوید: «طالبان می‌خواستند که سازمان ملل با آنان منحیث تنها نماینده‌ی مسوول افغانستان برخورد کند. البته این قبل از وقت بوده‌است. توقع طالبان درست تعریف نشره بود. این‌ها را هنوز هیچ کشور جهان به رسمیت نشناخته‌است. همان قدم‌های ابتدایی هم در راستای ادغام گذاشته نشده اما خود را دولت مسوول می‌دانند. این‌که طالبان ادعا می‌کنند دولت مسوول اند، به این دولت مسوول نمی‌شوند.»
علی احمد جلالی هم در اکس از پیامدهای بایکوت نشست دوحه از سوی طالبان گفته است: «امتناع رژیم طالبان از شرکت در نشست سازمان ملل در دوحه می تواند انزوای بین‌المللی آن را عمیق‌تر کند. این تحقیر همچنین ممکن است اعتبار رژیم را به عنوان یک طرف برای حل و فصل سیاسی از طریق مذاکره با سایر بخش‌های مرتبط جامعه افغانستان کاهش دهد.»
آقای جلالی که اکنون استاد دانشگاه در ایالات متحده است همچنان افزود که این وضعیت می‌تواند وضعیت حقوقی نیروهای غیرطالبان افغانستان را بالا ببرد.زیرا به گفته او، ملاها همچنان به انحصار قدرت، انکار فراگیری، و ناتوانی در دستیابی به مشروعیت داخلی و بین‌المللی ادامه می‌دهند.
برایند‌های احتمالی نشست دوحه
برخی از کارشناسان گفته اند که نشست دوحه ممکن بتواند جهان را به دوام کمک‌های بشری به افغانستان ترغیب کند؛ اما از بخش سیاسی این فرایند با توجه به مخالفت طالبان با تعیین فرستاده ویژه و اکنون عدم اشتراک در نشست دوحه، کُند پیش برود.
انستیتوت صلح ایالات متحده گفته، ممکن با مخالفت طالبان عنوان فرستاده ویژه به هماهنگ‌کننده مبدل شود یاهم طالبان یک امتیاز بی‌سروصدا بگیرد تا فرستاده ویژه اجازه سفر به افغانستان یابد؛ اما در کل ایالات متحده نمی‌خواهد از ماموریت یک فرستاده چیزی کاسته شود.
با این حال دیده می‌شود که کلیدی‌ترین انتظار از این فرایند، بهبود وضعیت حقوق بشری به‌ویژه فشار جهانی برای رفع محدودیت‌های سخت‌گیرانه طالبان از روی زنان و همچنان شکل‌گیری ساختار همه‌شمول برای آینده سیاسی افغانستان است.
نصیر احمد فایق سرپرست نمایندگی همیشگی افغانستان در ملل متحد افزود: «امیدوار استیم که این کنفرانس آغاز یک روند مذاکرات در سطح بین‌المللی، در سطح منطقه‌ای و در سطح داخلی باشد که بتواند زمینه‌ی را برای ایجاد یک دولت مسوول و مشروع که مکلف به رعایت اصول ارزش‌های منشور سازمان ملل متحد و حقوق بشر و کنوانسیون‌های بین‌المللی باشد، فراهم سازد.»
از سوی هم ریچارد بنت گزارش‌گر ویژه حقوق بشر ملل متحد برای افغانستان هم گفته: «امیدوارم این نشست منجر به دیدارهای معنادار و فراگیر میان طرف‌های کلیدی که همواره بحث‌ها در باره حقوق بشر، به ویژه حقوق زنان در افغانستان، را در اولویت قرار داده‌اند، شود.»
چنانچه از هدف نشست دوحه هم پیداست، ملل متحد در پی دستیابی به اجماع جهانی در باره افغانستان است؛ از همین‌رو یکی از انتظارها این است که این اجماع کمک کند تا عادی‌سازی طالبان بدون پیشرفت روی حقوق زنان کلید نخورد.
ارزیابی مستقل ملل متحد
در سال ۲۰۲۳ میلادی ملل متحد برای افغانستان دَر یک فرایند تازه را گشود تا این کشور تا گلو غرق گردآب بحران را بیرون بکشاند و به نظم جهانی برگرداند. از همین‌رو، فریدون سینرلی اوغلو، هماهنگ‌کننده ویژه ملل متحد یک ارزیابی را در درازای چندین ماه روی افغانستان انجام داد و در نوامبر ۲۰۲۳ آن را روی میز شورای امنیت گذاشت؛ به هدف ادغام دوباره افغانستان به جامعه جهانی که تعامل با طالبان یک بخش آن باشد و دستیابی به اجماع جهانی برای مشارکت هماهنگ، منسجم، یک‌پارچه و ساختارمندتر با افغانستان.
این ارزیابی یک پیشنهاد درشت با خود داشت؛ تعیین فرستاده ویژه ملل برای افغانستان که از یک‌سو روند ادغام را تسهیل کند و از سوی دگر، میزی میان طرف‌های مختلف افغانستان برای گفتمان صلح بچیند، برای شکل‌گیری یک ساختار همه‌شمول که مشارکت زنان هم در آن تضمین باشد.
هرچند شورای امنیت ملل متحد در قطعنامه ۲۷۲۱ تعیین یک فرستاده ویژه برای افغانستان را تایید کرد؛ اما طالبان پا در یک موزه کردند و گفتند، نه تعیین فرستاده ویژه را می‌پذیرند، نه ساختار همه‌شمول با تعریف جهانی را و در نهایت، نه هم با این فرایند همکاری خواهند کرد.
