پس از بازگشت دوباره‌ی طالبان به‌قدرت در افغانستان، جذب دانش‌جویان جدید و ادامه‌ی آموزش دانش‌جویان گذشته در دانشگاه‌های خصوصی، نزدیک به ۸۰ درصد کاهش یافته‌است و مسؤولان و استادان دانشگاه‌های خصوصی، نگران آینده‌ی این وضعیت استند.
دانش‌جویان و کارشناسان، چالش‌های اقتصادی، بی‌کاری و افزایش محدودیتهای طالبان را دلیل وضع موجود می‌دانند. این درحالی است که دانشگاه‌های خصوصی در دوره‌ی جمهوریت، رشد قابل توجهی داشت و دانش‌جویان زیادی از این دانشگاه‌ها در رشته‌های گوناگون فراغت کسب کرده بودند.
نخستین دانشگاه خصوصی در افغانستان به نام کاردان در سال ۲۰۰۶ به‌گونه‌ی رسمی گشایش یافت و پس از آن دانشگاه‌های خصوصی دیگر ایجاد شدند.
هرچند کابل، پای‌گاه اصلی دانشگاه‌های خصوصی در افغانستان بود؛ اما دامنه‌ی شروع به‌کار این مراکز آموزشی، خیلی زود به‌دیگر ولایت‌های کشور رسید و ما در جریان سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۲۱ شاهد رشد روزافزون این دانشگاه‌ها در افغانستان بودیم.
اما این روزها دانشگاه‌های خصوصی در ولایت‌های کشور هم وضعیت خوبی ندارند و کاهش دانش‌جویان و ناتوانی آنان در پرداخت هزینه‌ی دانشگاه سبب شده‌است که آن‌ها هم روزگار خوبی را سپری نکنند
محمد کریم ناصری، مسؤول ارتباطات عامه‌ی دانشگاه‌های خصوصی در ولایت ننگرهار می‌گوید که میزان حضور دانش‌جویان به‌صورت کم پیشینه‌ای کاهش یافته‌است و دلیل عمده‌ی این حالت بی‌کاری و چالش‌های اقتصادی است.
آقای ناصری در ادامه گفت: «جذب محصلان جدید ۶۰ تا ۷۰ درصد کاهش یافته و ترس این وجود دارد که بعضی از نهادهای خصوصی به‌دلیل چالش‌های موجود، نتوانند فعالیت خود را ادامه دهند و بسته شوند.»
روی‌کردهای نادرست طالبان در مواجهه با دانشگاه‌های خصوصی
از سوی دیگر انتقادها نسبت به روی‌کرد طالبان در مواجهه با نهادهای تحصیلی خصوصی سخت مورد انتقاد قرار دارد؛ چرا که در یک‌سال گذشته و در سایه‌ی اداره‌ی طالبان، تغییرات زیادی در دانشگاه‌های افغانستان ایجاد شده‌است. به‌گونه‌ی مثال، تدریس مضامین دینی سه برابر شده‌است، حضور دانش‌جویان در برخی از دانشکده‌ها نزدیک به ۸۰ درصد کاهش یافته، تفکیک جنسیتی دانش‌جویان و استادان در سطح گسترده‌ای اِعمال شده و استادان کم‌سواد یا حتا بی‌سواد نیز استخدام شده‌اند.
تمام این موارد نشان می‌دهد که نهادهای تحصیلی در افغانستان، به مراکز دینی تبدیل شده و از آن‌چه که معیارهای جهانی دانسته می‌شود، به‌شدت فاصله گرفته‌است.
وضعیت امروز دانشگاه‌های خصوصی
یکی از آموزگاران دانشگاه خصوصی خورشید که اجازه نداد نام او در این گزارش بیاید، می‌گوید که افزایش بی‌کاری، مهاجرت و انتقال پول‌های گزاف به‌کشورهای دیگر، در کنار قطع کمک‌های خارجی، باعث کاهش درآمد در افغانستان شده و وضع محدودیت‌ها از سوی طالبان بر دانشگاه‌ها، موجب کاهش بیش از ۵۰ درصد دانش‌جویان در دانشگاه‌های خصوصی شده‌است.
وی در ادامه گفت: «کمبود معاش، محدودیتهای وضع شده از سوی طالبان بر بانوان و حذف بعضی از رشته‌های تحصیلی باعث شده‌است که تعداد محصلین در دانشگاه‌های خصوصی کمتر شوند و عده‌ای هم اصلن تصمیمی برای رفتن به‌دانشگاه نداشته باشند و به مهاجرت فکر کنند.»
این استاد دانشگاه با بیان این‌که دانشگاه خصوصی خورشید، پیش از آمدن طالبان نزدیک به ۱۶۰۰ دانش‌جو در رشته‌های مختلف داشت؛ اما حالا ۴۰۰ دانش‌جو دارد که کاهش ۶۰ درصدی را نشان می‌دهد، گفت: «انگیزه‌ی درس خواندن و درس دادن میان شاگردان و استادان رو به‌کاهش است و همه در یک سمت نامعلوم قدم بر می‌دارند.»
دانشگاه خصوصی تابش، یکی دیگر از دانشگاه‌های خصوصی در کشور است که در زمان حکومت پیشین، صدها دانش‌جو از رشته‌های گوناگون این دانشگاه فارغ شده‌اند؛ اما حالا که تنها ۱۵ ماه از بازگشت طالبان به‌قدرت می‌گذرد، این دانشگاه سقوط کرده و رونق گذشته را ندارد.
منابعی از درون این دانشگاه مشکلات مالی و برخورد سلیقه‌ای طالبان را دلیل وضعیت امروز دانشگاه تابش دانسته و می‌گویند که مالک آن، دانشگاه را به‌قیمت ناچیزی فروخته‌است و در حال انتقال تمامی وسایل به جلال آباد هستند.
یکی از این منابع که اجازه‌ی نشر نامش را به آمو نداد، می‌گوید: «قبلن در حدود ۲۵۰۰ دانش‌جو در زمان‌های مختلف، مشغولِ تحصیل بودند؛ ولی تا دو ماه قبل، تنها ۷۵ دانش‌جو داشتیم؛ اما حالا هیچ آموزگار و دانش‌جویی در این دانشگاه نمانده‌است.»
دانشگاه پُررونق دی‌روز و دانشگاه کم‌فروغ امروز
لطیفه احمدی، از بانوانی است که از دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی یکی از دانشگاه‌های خصوصی کابل فارغ شده‌است.
او می‌گوید: «در گذشته فضای دانشگاه برای ما خیلی باز بود و هیچ نوع ممنوعیتی برای ما پیش نمی‌شد. ما می‌توانستیم به‌راحتی با استادان مرد گفت‌وگو داشته باشیم و مشکلات خود را به آسانی حل کنیم. ما حق انتخاب پوشیدن لباس را داشتیم و به‌بسیار راحتی می‌توانستیم در محوطه‌ی دانشگاه و در سمینارها اشتراک کنیم.»
سویتا که دانش‌جوی دانشکده‌ی ادبیات دانشگاه تعلیم و تربیه برهان‌الدین ربانی است، می‌گوید که از وضعیت کنونی خیلی رنج می‌برد.
جدا شدن صنف‌های درسی دختران و پسران، تدریس نکردن از سوی استادان مرد، پوشیدن ماسک و لباس‌های سیاه به‌صورت اجباری و وضع محدودیتهای روز افزون برای دختران در کنار بسته بودن مکتب‌ها، وی را از ادامه‌ی تحصیل دل‌سرد کرده و دیگر انگیزه‌ای برای خواندن درس و ادامه تحصیل ندارد.
محروم ساختن دختران از آموزش فاجعه است
آرش شهیرپور، استاد دانشگاه با بیان این‌که آموزش و دانایی حق اساسی بشر بوده و به‌یک جنس خاص خلاصه نمی‌شود، گفت: «تحولات سیاسی در افغانستان به‌شدت این بخش را متأثر ساخته و به نظر می‌رسد که ترک تحصیل دانش‌جویان، بر اقتصاد این نهادها ضربه‌ی سنگینی زده‌است.»
او در ادامه تأکید کرد: «اگر اوضاع به‌همین شکل پیش برود، در فاصله‌ی کوتاه زمانی ما شاهد شکل‌گیری دانشگاه‌های خصوصی از یک جنس خاص خواهیم بود و محروم ساختن زنان از آموزش یک فاجعه است که که ما امروز دچار آن شده‌ایم.»
نظر به‌معلومات وزارت تحصیلات عالی در دوره‌ی جمهوریت، ۱۴۳ دانشگاه خصوصی در کشور فعالیت داشت که تا پیش از سقوط حکومت پیشین، ۲۱۰ هزار دانش‌جو در آن‌ها مشغول آموزش بودند.
