از قدیم گفته‌اند که واقعیت (Reality) چیزیست که وجود دارد و حقیقت (Truth) درک درست از واقعیت است. یا به تعبیری ساده‌تر: واقعیت مانند یک عکس است و حقیقت مانند تفسیری است که ما از آن عکس در ذهن خود داریم. واقعیت بدون توجه به باورهای ما وجود دارد، چه آن را بپذیریم و چه نپذیریم. اما حقیقت بیشتر به درک ما از واقعیت یا تفسیر صحیح آن مربوط می‌شود. حقیقت می‌تواند مطلق (یعنی همیشه درست) یا نسبی (بسته به شرایط و دیدگاه‌ها متفاوت) باشد. با یادآوری این دو مفهوم معتبرعلمی (واقعیت و حقیقت) کنفرانس پنج ویانا را مورد بررسی قرار می‌دهم.
واقعیت‌ها:
- این پنجمین کنفرانس روند ویانا برای یک افغانستان دموکراتیک بود که در تاریخ ۱۸ و ۱۹ فبروری ۲۰۲۵ (۲۹ و ۳۰ دلو ۱۴۰۳) با حضور ۵۰ جریان بزرگ سیاسی، مدنی و نظامی افغانستان که شامل ۱۰۰ شخصیت برجسته کشور، در شهر ویانا پایتخت اتریش برگزار شد. از نخستین نشست این روند در سال ۲۰۲۲تا پنجمین کنفرانس، شهر ویانا میزبان حدود ۴۰۰ تن از شخصیت‌های مهم، اعم از مردان و زنان، جوانان، نمایندگان جامعۀ مدنی، نمایندگان و یا رهبران احزاب بوده و در این نوبت یاسین ضیا رهبر جبهۀ آزادی افغانستان در آن حضور داشت.
- این روند به ابتکار دیپلماتان سابق (آقای نورصفا و خانم شان فهیمه زهما از افغانستان و آقای سفیر دکتر ولف‌گنگ پتریچ، رئیس فعلی موسسه امور بین الملل اتریش (او‌اچ‌پی)، بانو منیژه باختری دیپلمات و سفیر برحال افغانستان در ویانا و دکتر کریستین ریدر مسئول سابق کمیته امداد کشور اتریش در سال‌های هجرت و جهاد برای افغانستان در شهر پشاور، طی یک جلسۀ خصوصی عصرانه در سال ۲۰۲۲ اساس‌گزاری شده بود. آقای دکتر ریدر که متعلق به یک خانواده ثروتمند اتریش است، از زمان تأسیس روند ویانا تا حال بخش مهمی از حمایت مالی کنفرانس‌های وین را به عهده داشته است. بخش دیگر هزینۀ مالی آن از جانب خیرین افغانستان که ذکر نام آنان ضرور نیست تأمین شده است.
- به رغم تبلیغات منفی علیه این روند، هیچ دولتی در ایجاد روند و برگزاری نشست‌های آن نقشی نداشته و هیچ‌گونه حمایت مالی و لوژیستکی را نیز انجام نداده‌است. اما حمایت‌های زبانی و بیانی شان با حضور نمایندگان شان نمودار خود را داشته است. رهبری جلسات کمیتۀ اجرایی و اتخاذ تصمیمات لازم در دست شخصیت‌های افغانستان است و تنها جناب دکتر پتریچ رئیس موسسه امور بین‌الملل اتریش ( او‌اچ‌پی) به عنوان تسهیل‌کننده در برخی جلسات حضور دارد. البته که همکاری های بی‌دریغ ایشان و همکاران شان از یک طرف و حمایت غیرحضوری پروفسور ریدر در تداوم کار روند ویانا بسیار موثر بوده که باید از آنان قدردانی کرد.
- ساعتی قبل از آغاز کنفرانس، جهت بررسی وضعیت ظاهری محل برگزاری، وارد سالن مربوطه در هتل ملیا شدم. این نوبت فضای محفل بسیار متفاوت بود و همه چیز طبق برنامه‌ریزی قبلی خوب تنظیم شده بود.
- بحث روی حضور گسترده جریان‌های مختلف، تأکید بر وحدت سیاسی، تبادل نظر درباره آینده افغانستان پس از طالبان و بررسی راه‌حل‌های بدیل سیاسی برای گذار از بحران کنونی بر اساس نقشه راه مصوب در کنفرانس‌های قبلی، با نوساناتی کند و تندی، فضای دو روزه کنفرانس را پر کرده بود. نتایج بر اساس نظر اکثریت تصویب می‌شد و قرار هم نبود که همگان به صورت یکسان با آن موافق باشند. در طول جلسه‌ها که در غیاب خبرنگاران دنبال می‌شد، صحبت‌های طولانی، برجستگی نظرات متفاوت، بحث وجدل و در نهایت تفاهم و تصویب ، مراحل کاری و عبور از یک بخش به بخش دیگر برنامه را فراهم می‌ساخت.
- کنفرانس خبری با حضور دو خانم جوان، و دو مسئول سیاسی جبهۀ مقاومت و جبهۀ آزادی و با ریاست دکتر پتریچ و با حضور مسئول رسانه‌های روند ویانا به صورت مختصر و با آرامش تمام انجام شد.
- جلسه نهایی با سخنرانی افغانستان‌شناس مشهور پروفسور مایکل بری، اعضای پارلمان اروپا، نمایندۀ مؤسسۀ هادسون از امریکا، وکیل و نمایندۀ برجستۀ دیوان کیفری لاهه (ای‌سی‌سی) ، رئیس موسسۀ بیجاشدگان بین‌المللی و محمود صیقل، نماینده پیشین افغانستان در ملل متحد از جانب روند ویانا موفقانه به پایان رسید.
حقیقت‌ها:
- در شکل: مهمانان به همان رسم افغانی همیشگی با تاخیر و به ترتیب وارد سالن شدند. این امر در کنار طولانی‌تر شدن صحبت‌های سخنرانان، سبب شد که ما یک بخش (پنل) مهم را از دست بدهیم. از جانبی شک و تردیدهای خبرنگاران هم در مورد حضور همزمان دو رهبر سیاسی – نظامی و نشستن در کنار هم به قوت خود باقی بود. در نهایت همه مهمانان، به‌شمول رهبران جبهۀ مقاومت ملی و جبهۀ آزادی افغانستان وارد سالن شدند. تدابیر امنیتی شدید بود و با رأی‌زنی‌های چند بعدی موفق شدیم که خبرنگاران را برای لحظاتی به داخل سالن آورده، تا قبل از آغاز صحبت‌ها، تصویرهای مورد نیازشان را تهیه کنند. برنامۀ غذایی نان چاشت مانند کنفرانس‌های قبلی وطنی نبود. منوی انتخاب‌شده بیشتر برای صحت مفید بود تا تأمین انرژی.
- در بحث محتوا: شکی نیست که هدف اساسی روند ویانا پیدا کردن راه حل مشکل فعلی افغانستان از راه‌های سیاسی و مذاکرات صلح‌آمیز بین‌الافغانی است؛ اما چون طالبان غیر از خود و حاکمیت نامشروع خود، کس دیگری را قبول ندارند، حضور همزمان رهبران دو شاخۀ سیاسی – نظامی از ویژگی‌های بارز کنفرانس پنجم بود. نمایندگان مقاومت خودخواسته‌ای که برای مبارزه با طالب و افکار طالبانی نیاز به مجوز ندارند؛ اما نیاز به حمایت دارند.
- این حضور هماهنگ پیام‌های مهمی را به مردم افغانستان و جهانیان رساند و امیدواری‌ها را در داشتن نیروی فشار لازم علیه طالب را تقویت کرد. در عین حال این اشتراک مشترک نقش سایر اعضای مستقل روند، زنان، جوانان و نمایندگان جامعۀ مدنی را تحت‌الشعاع قرار نداد؛ چون رهبران سیاسی – نظامی بر مصوبات کنفرانس پنجم، که کار گروه‌های فکری – فرهنگی روند بود صحه گذاشتند.
- برخلاف تحلیل برخی صاحب‌نظران، حکایت و روایت روند ویانا بسیار واضح و شفاف است. البته پیوستن روایت‌گران جدید و گسترش روایت فعلی از برنامه‌های اساسی روند ویانا است. روایت زیر با تلاش‌های لازم و امکانات موجود با جدیت دنبال می شود:
- اتحاد نیروهای مخالف که تا رسیدن سرنوشت مردم به دست خودشان بر اصول خود پای‌بندی دارند؛
- تفکیک چهره‌های معتقد به آزادی، دموکراسی و نظام مردمی از چهره‌های سازش‌کار و لابی‌گر به نفع طالبان؛
- پی‌ریزی طرح اجماع ملی به هدف اعادۀ اراده و رأی مردم و ایجاد نظام منتخب و مردمی؛
- ایجاد کمیسیون ۱۹ تا ۲۱ نفره از میان شرکت‌کنندگان کنفرانس پنجم، شخصیت‌های مستقل بیرونی و برخی اعضای کمیتۀ اجرایی روند ویانا برای انتخاب اعضای مجمع ملی و آماده سازی بستر نظری و عملی بدیل طالبان.
- ایجاد ساختار بدیل جهت نمایان‌ساختن چهره‌ی سیاسی هم‌طراز با طالبان. به منظور متقاعد کردن طالبان به مذاکره و یا پی‌ریزی ساختار افغانستان پس از طالبان؛
- متقاعدکردن (حامیان خارجی افغانستان در بیست سال گذشته)، برای درک بهتر از حقایق موجود در افغانستان موفقیت‌های ملموسی را در پی داشته و انجام سفرهای رهبران سیاسی – نظامی به مجالس ملی کشورها و دیدار با مقامات رده‌بالای کشورهای همسایه و دولت‌های غربی به ویژه امریکا، از مدتی به این سو، خواب رهبران گروه طالبان را آشفته کرده است.
- در مورد نیروی کاری، فکری و متخصص باید عرض کنم که روند ویانا از چهره‌های برجسته‌ی مانند: پروفسور شهرانی، دکتر سپنتا، دکتر سید طیب جواد، محمود صیقل، خالد پشتون، محمد اعلم ایزدیار، اشراق حسینی، مشکور کابلی، فوزیه کوفی، داود ناجی، عبدالله خنجانی، عایه یلماز، دکتر ذاکر حسین ارشاد، فضل احمد معنوی، دکتر حسین یاسا، پرویز کاوه، حق‌پال، آقای سهیل سنجر، دکتر نصیراحمد اندیشه، دکتر رحیمی، اخلاقی، بلوچ‌زاده، برشنا صافی، دکتر نجفی، بانو ابراهیم‌خیل، خانم ضیا گل سلجوقی، میروس ناب و تعدادی دیگر، در این زمینه برخوردار است و صد البته که هر چه بر این تعداد افزوده شود به نفع روند ویانا و به نفع آینده افغانستان خواهد بود.
- اجندای روند ویانا برگرفته از روایت‌های قویی است که در اول مطلب ذکر شد. حضور نمایندگان اتاق‌های فکر از امریکا مانند (Luke Coffey) و از بریتانیا (دیوید لیون و همکار شان)، آیکن بری متخصص اوضاع افغانستان و مسلط بر زبان فارسی، تماس و حمایت پیوسته چند تن از نمایندگان پارلمان اتریش به علاوۀ چندین شخصیت فکری نهادهای پژوهشی آزاد و علاقمند به افغانستان در سطح اروپا، نشان از قدرت تیم تماس فعلی روند ویانا و چشم‌انداز تلاش‌های آینده در پرتو ارتباطات موجود و رو به افزایش، قوت برنامه‌ریزی و آجندای روند ویانا را به نمایش می‌گذارد.
- بحث آزاد، بررسی‌های انتقادی و تحلیل اوضاع در جلسات ماهوار روند و در نشست‌های مختلف کنفرانس‌های پنچ‌گانه، سبب شده است که برخی این روند را ترک کنند و برخی دیگر به آن اضافه شوند. شرکت گسترده و انعکاس خبر برگزاری کنفرانس پنجم ، حضور رو به افزایش علاقمندان و شرکت کنندگان روند ویانا را به نمایش می‌گذارد.
- در عین حال کار و ماموریت وجدانی اعضای روند تکمیل نیست. ده‌ها چالش و مشکل دیگر پیش روی ما است. تحقق اهداف روند ویانا به تمامی نیروهای فکری و سیاست‌مدار آزادی خواه، معتقد به نظام مردم سالاری نیازمند است. حضور هرچه بیشتر سیاست‌مداران مستعد و مستقل، قطعاً اهداف مشترک ما را در راه رسیدن به سرنوشت مطلوب بیش از پیش فراهم می سازد.
نتیجه
واقعیت‌های بخش اول، چشم‌دیدهای مختصر من از فضای برگزاری کنفرانس پنجم روند ویانا بود و حقیقت‌های قسمت دوم، شناخت، درک و تصوری است که من در ذهن خود از کنفرانس پنجم روند ویانا دارم. این مطلب دیدگاه شخصی من است و ربطی به مواضع اختصاصی روند ویانا ندارد. بنابراین ممکن است ناقص و نارسا باشد که امیدوارم دو ستان به دیده‌ای اغماض بر آن بنگرند.
محمد افضلی مدرک دکترای خود را از دانشگاه دهلی دریافت کرده و پیش از آن به عنوان استاد دانشگاه هرات تدریس کرده است. علاوه بر این، او بیست سال در چوکات وزارت امورخارجه افغانستان در داخل و خارج کشور (از ریاست نمایندگی وزارت خارجه در هرات تا مستشار وزیرمختار در هند) کار کرده است. او کتاب هایی در زمینه ادبیات و تاریخ نوشته و چند کتاب نیز از انگلیسی به فارسی ترجمه کرده است.
مسئولیت محتوای مقاله‌هایی که در بخش دیدگاه وب‌سایت آمو منتشر می‌شوند به دوش نویسندگان آن است.
