هنر تئاتر در هرات در غرب کشور صدسالگی‌اش را در شرایطی تجربه می‌کند که هنرمندان این هنر با مشکلات فراوانی دست و پنجه نرم می‌کنند و فعالیت‌های هنری آنان نیز کاهش چشمگیری داشته است به ویژه در یکسال پسین و زیر حاکمیت طالبان.
نگاهی به تاریخچه تئاتر درهرات
هنر تئاتر در سال ۱۳۰۰ هجری خورشیدی توسط علامه صلاح الدین سلجوقی رئیس معارف و عبدالواحد بهره معاون معارف آن زمان در چهار باغ ولایت هرات تحت نام «پوهنی ننداری» پایه‌گذاری شد و نخستین نمایش توسط همین اشخاص برای آموزگاران و دانش آموزان آن زمان اجرا شد.
پس از یکسال فعالیت و تبعید علامه سلجوقی به کابل، استاد بهره در ماه ثور سال ۱۳۰۱ با اجرای نمایشنامه‌ا‌ی تعلیمی در باغ میرزاخان هرات باعث شد تا ۱۵هزار نفر جذب معارف شود و او به همین دلیل مدال معارف را از سوی امان الله به دست آورد.
زنان اجازه فعالیت در تئاتر را ندارند
سپس با مشکلاتی که بین حبیب‌الله کلکانی و نادرخان به وجود آمد، هنر تئاتر در هرات تا سال ۱۳۲۰ کمرنگ بود اما هنرمندان بازهم گردهم آمدند و اجرای تئاتر را در شیوه‌های گوناگون ادامه دادند.
در سال‌های اخیر نظام جمهوریت هرچند هنر تئاتر در هرات بار دیگر شگوفا شده بود اما با تحولات سیاسی در کشور و سقوط نظام پیشین، این فعالیت‌ها نزدیک به هیچ شدند.
هنرمندان تئاتر در هرات می‌گویند که فعالیت آنان در مقایسه با گذشته به صفر نزدیک شده و شمار آنان نیز در یکسال گذشته کاهش یافته و برخی هم کشور را ترک کرده‌اند.
نعمتالله حسین‌زاده، هنرمند تئاتر در هرات، می‌گوید: «تخریب سالن تئاتر در زمان حکومت پیشین باعث کمرنگ شدن این هنر در هرات شده است و همچنین اجازه نیافتن خانم‌ها برای انجام فعالیت‌های تئاتر نیز بر آن تاثیر منفی گذاشته است. امیدواریم که سالن تئاتر جور شود و به خانم‌ها هم اجازه داده شود تا نمایش اجرا کنند.»
فاطمه حسینی؛ هنرمند تئاتر می‌گوید: «اگر هنرمند زن نباشد تئاتر و سینما مزه ندارد و حالا تنها من هستم و دیگر هیچ زنی در تئاتر هرات وجود ندارد. هر شخصی از روی کنایه برایم حرف می‌زند. خواست ما این است که امارت اسلامی (طالبان) اجازه کار و فعالیت در هنر تئاتر را برای خانم‌ها بدهند. چون در غیر آن فعالیت هنرمندان در زمان اجرای نمایش بدون حضور خانم‌ها بی معنی است.»
تنها چهار زن در تئاتر هرات فعالیت دارد
در تئاتر هرات تنها چهار زن فعالیت دارند و به گفته فریدون فکوری، مدیر تئاتر در هرات، شمار هنرمندان تئاتر در این ولایت در چند سال پسین کاهش چشمگیر داشته است.
آقای فکوری می‌گوید که در سال‌های گذشته شمار هنرمندان تئاتر در هرات حد اقل ۲۰۰ تن بود که بسیاری از آنان بانوان بودند اما اکنون این تعداد به کمتر ۳۰ تن کاهش یافته که تنها چهار تن شان خانم هستند.
او ادامه داد که در گذشته محلی برای تئاتر وجود داشت که هنرمندان این ولایت در آن جا به گونه رایگان برای مردم نمایش اجرا می‌کردند، اما این محل به دلایل مختلف تخریب شد.
به گفته آقای فکوری، وضعیت هنرمندان تئاتر توجه جدی نیاز دارد، به ویژه در ایجاد محل برای اجرای نمایش‌ها و اجازه فعالیت برای بانوان در این عرصه.
او همچنان پیشنهاد کرد که بخش تئاتر در دانشکده هنرهای زیبا فعال شود.
به باور آگاهان، کاهش توجه و پشتیبانی هنر تئاتر در هرات را با رکود روبه رو ساخته است.
ولی شاه بهره، کارشناس امور فرهنگی در هرات، می‌گوید: «هنرمندان تئاتر از طریق هنرشان مشکلات و واقعیت‌ها را بیان می‌کنند و با این هنرشان برای مردم لحظاتی متفاوت ایجاد می‌کنند.»
او می‌گوید که عدم توجه به این هنر جفای بزرگ و نابخشودنی است و باعث نابودی این هنر می‌شود.
مسئولان طالبان ریاست اطلاعات و فرهنگ هرات از تلاش‌ها برای پشتیبانی این هنر سخن می‌گویند اما در باره این برنامه‌ها جزییاتی ارایه نمی‌کنند.
عیم‌الحق حقانی، رئیس اطلاعات و فرهنگ هرات، می‌گوید: «ما منتظر هدایت مسئولان مرکزی کشور هستیم تا اجازه فعالیت خانم‌ها را در چوکات شریعت اسلامی برای هنر تئاتر بدهند.»
محدودیت در حضور زنان در اجرای تئاتر تنها محدودیتی نیست که با آمدن طالبان اجرا شده است. جلوگیری از حضور بانوان در محل کار، بستن مکتب‌ها به روی دختران دانش آموز بالاتر از صنف شش، پوشاندن صورت مجریان زن تلویزیون‌ها، و وضع محدودیت‌های دیگر بالای زنان فضای عمومی برای زنان در افغانستان را به شدت محدود ساخته است. در یک سال گذشته، زنان بارها در کابل برای بازیافت حقوق بنیادین‌شان اعتراض کرده‌اند. در این مدت، طالبان شماری از زنان معترض را بازداشت کرده و هفته‌ها در زندان نگهداشته‌اند. برخی از این زنان گفته‌اند که در مدت بازداشت از سوی طالبان شکنجه شده‌اند. هرچند طالبان این اتهامات را رد کرده‌اند، اما نهادهای بین‌المللی ناظر بر وضعیت حقوق بشر از نقض روز افزون حقوق زنان از سوی طالبان خبر داده‌اند.
