«آپارتاید جنسیتی یا جداسازی جنسیتی» که به‌‌دنبال برگشت طالبان به قدرت با نام افغانستان گره خورده، چه معنا و مفهومی دارد؟
از سوی دیگر، برای به رسمیت‌شناسی این پدیده تا هنوز چی اقدام‌هایی صورت گرفته و کدام مسیر‌ها برای به رسمیت شناسی آن باید پیموده شوند؟
“اپارتاید» واژه که در زبان «افریکانس» آمده و در فارسی «جداسازی یا تفکیک» معنا می‌دهد.
افریقای جنوبی بعد از جنگ جهانی دوم نظام اپارتاید را تجربه کرد، که در آن به نژاد سفید برتری داده شده بود. اما در سال ۱۳۵۲ خورشیدی ملل متحد «اپارتاید» را جرم اعلام کرد.
«آپارتاید جنسیتی» یا «جداسازی و تبعیض جنسیتی»:
- اپارتاید ریشه در زبان افریکانس دارد. در فارسی «جداسازی یا تفکیک» معنا می‌دهد؛
- ملل متحد در سال ۱۳۵۲ خورشیدی «اپارتاید» را جرم اعلام کرد؛
- افریقای جنوبی بعد از جنگ جهانی دوم نظام «اپارتاید» را تجربه کرد؛
- نظام اپارتاید افریقای جنوبی که «به نژاد سفید برتری» اولویت داده بود، به دنبال محکومیت‌های سنگین جهانی، سرنگون شد.
طالبان با برگشت به قدرت در اسد ۱۴۰۰ خورشیدی، محدودیت‌های سخت‌گیرانه‌ای را بر زنان و دختران وضع کرده‌اند؛ محدودیت‌هایی که از سوی شماری زیادی از فعالان حقوق بشر، نهادها و زنان معترض نوعی تازه از اپارتاید، یعنی «اپارتاید جنسیتی» یا «جداسازی و تبعیض جنسیتی» خوانده شد.
برگشت طالبان به قدرت؛ محدودیت‌ها بر زنان و دختران:
- زنان و دختران در کشور، اجازه رفتن به‌دانشگاه‌ها، ورزش‌گاه‌ها، حمام‌ها، محل‌های تفریحی و آرایش‌گاه‌ها را ندارند؛
- دختران دانش آموز بالاتر از صنف ششم، نیز اجازه رفتن به مکتب را ندارند؛
- زنان و دختران بی‌محرم سفر نمی‌توانند؛
- زنان و دختران در نهادهای خارجی کار نمی‌توانند؛
- در بسیاری از موارد، زنان و دختران اجازه کار در نهادهای حکومتی را ندارند.
تا این‌جای کار در سه سال اخیر، هم در درون و هم در بیرون از کشور پیوسته زنان معترض و نهادهای حقوق بشری از جهان خواسته‌اند که «اپارتاید جنسیتی» در افغانستان را «به‌رسمیت» بشناسند.
راحیل تلاش، فعال حقوق‌بشر می‌گوید: «پی‌هم صادر کردن فرمان‌ها بر محدود ساختن زنان، این همه تمام نمونه واضح از اپارتاید جنسیتی است، ما امیدوار هستیم که جامعه جهانی، ملل‌متحد، نهادهای حقوق‌بشری توجه جدی کرده و اپارتاید جنسیتی را در افغانستان به‌رسمیت بشناسد.»
هرچند مسیر به رسمیت‌شناسی این نوع اپارتاید طولانی است، در حال‌حاضر کمیته ششم ملل متحد روی تدوین و نهایی کردن کنوانسیون زیر نام مبارزه با «جنایت بر ضد بشریت» سرگرم رای‌زنی است، ۶ کشور به شمول افغانستان تلاش دارند، تا در این کنوانسیون در کنار اپارتاید، «اپارتاید جنسیتی» را نیز شامل سازند.
به گزارش ملل متحد از آخرین نشست این کمیته، پنج‌شنبه هفته گذشته است.
نشست کمیته ششم ملل متحد – ۱۹ میزان ۱۴۰۳:
- تلاش‌ها بر تدوین و نهایی کردن کنوانسیون بین‌المللی مبارزه با «جنایت ضد بشریت» از سال ۱۳۹۸ خورشیدی به‌این سو ادامه دارد؛
- افغانستان خواستار، گنجانیدن «اپارتاید جنسیتی» در کنوانسیون بین‌المللی مبارزه با «جنایت بر ضد بشریت» شد؛
- اسپانیا تاکید ورزید، که موارد جنسیتی نیز در کنوانسیون بین‌المللی مبارزه با «جنایت بر ضد بشریت» شامل شود.
شهرزاد اکبر، رئیس پیشین کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان گفته است: «مسئولیت جامعه بین‌المللی و همچنین خود این افراد است که به وضعیت کنونی در افغانستان پایان دهند. وضعیت در افغانستان صرفاً مجموعه‌ای از نقض‌ها نیست که توسط مقامات حاکم اعمال می‌شود؛ بلکه بسیار سیستماتیک و گسترده است. ما آن را آپارتاید جنسیتی می‌نامیم.»
پیش‌تر فرستاده ویژه ملل متحد، برای آموزش جهانی نیز با توجه به کار کمیته ششم ملل متحد، در نشست خبری در ماه روان گفته بود که اطمینان دارد، ملل متحد، محدودیت‌های طالبان را به عنوان «اپارتاید جنسیتی» به‌رسمیت خواهد شناخت.
اما طالبان پیوسته گفته‌اند، «حقوق بشر همه‌شهروندان، به‌شمول زنان و دختران تامین» شده، اما فعالان حقوق بشری تاکید می‌ورزند که «نشانه‌های فراوانی از بحران حقوق‌بشری» در کشور وجود دارند.
