ایجاد یک دولت همه شمول از دید مردم به چی معنا است؟ برخی از شهروندان کشور می‌گویند آنان دولتی میخواهند که به‌همه مردم کشور از هر قشری، در ساختار آن نقش «اثرگذار و بنیادی» داده شود.
به‌گفته آنان، تامین حقوق‌زنان، آزادی بیان، روابط بهتر با جهان، فرصت‌های اقتصادی و کاری از اولویت‌های دولت باشند.
در سه‌سال پسین، پیوسته برای حل مساله افغانستان نسخه دولت همهشمول پیش‌نهاد می‌شود. در این گزارش به دو پرسش پرداخته شده است که به‌باور شهروندان کشور دولت همهشمول به‌معنای چگونه یک دولت؟ و از سوی هم به‌باور مردم چگونه یک دولت برای افغانستان نیاز است؟
گفتنی است که برخی مصاحبه‌شونده‌ها در این گزارش خواسته‌اند، به‌دلیل مساله‌های امنیتی چهره شان پنهان بماند.
فایقه، پیش از برگشت طالبان به‌قدرت در یکی از مکتب‌های کشور آموزگار بود. او تاکید دارد که دولت همهشمول یعنی حضور همه مردم کشور به‌شمول زنان و دختران در ساختار دولت.
فایقه می‌گوید: «مردم از دولت (طالبان) میخواهند که حکومت همه شمول باشد تمام اقوام، اوزبیک، پشتون، تاجیک، هزاره در آن جا داده شود، و دروازه‌های مکاتب و دانشگاه‌ها باز شوند.»
ناهید نیز چون فایقه، آرزود دارد که دولت همهشمول در افغانستان شکل گیرد که به «برابری جنسیتی» و «حقوق واقعی اسلامی» زنان نیز اولویت دهد.
او به آمو گفت: «مردم افغانستان یک دولت میخواهند که همهشمول باشد. همه شمول به این معنا، یعنی تک قومی، تک‌نژادی، تک جنسیتی نباشد و دولت تنها به یک قوم به یک نژاد به یک رهبری که زن ستیز باشد نیاز ندارد. مردم افغانستان خواهان دولت استند که قشر جوان به‌ویژه خانم‌ها، دختران، مردان در کنار برادرهای شان با هم باشند، و دولت میخواهند مردم افغانستان که تمام خواهران وبرادران در کنار هم در برابری جنسیتی باهم کنار هم باسواد یک آینده و نسل روشن داشته باشند. مردم افغانستان خواهان دولت است که زنان در آن‌جا ارزش واقعی‌اش را داشته باشند، ارزش اسلامی‌اش را داشته باشد.»
برخی نیز می‌گویند که خواهان «دولت همهشمول استند، که نهادهای مشخصی برای زنان» در آن وجود داشته باشد.
صابره می‌گوید: «ما یک دولت همه شمول می‌خواهیم که در آن از تمام اقوام و اقشار به شکل مساویانه در آن اشتراک داشته باشند. در آن دولت زنان سهم فعال داشته باشند و زنان در بخش‌های رهبری و مدیریت و اجرایی حضور معنا دار داشته باشند. وزارت‌های مشخص برای زنان وجود داشته باشند تا در اموری کاری و مشکل‌های زنان رسیدگی نمایند.»
برخی دیگر هم تاکید می‌ورزند که انتظار آنان این است که در کنار همه شمول بودن، به «روابط بهتر با جهان، فرصت‌های‌‌کاری و اقتصادی» نیز توجه داشته باشد.
خیبر می‌گوید: «بسیاری از مردم افغانستان خواهان داشتن چنین حکومتی استند که روابط اقتصادی آن با جهان و هم‌چنین حقوق زنان تامین باشد. یعنی آنان به مکتب رفته بتوانند، فرصت کار برای جوانان مساعد شود،؟ بنابر این، ما می‌خواهیم چنین حکومتی داشته باشیم. دولتی که با معیارهای جهانی باشد و در آن حقوق و فرصت‌های کار جوانان و زنان و هم‌چنان روابط اقتصادی و سیاسی با جهان بهتر تامین شود.»
ستاره نیز باور دارد که مردم دولتی میخواهند که «آرامش و آسایش برای آنان به‌میان آورد» و افزون بر این «ارزش‌های واقعی اسلام» در آن رعایت شود.
او به آمو گفت: «مردم دولتی را می‌خواهد که که اسباب دو حال که آرامش و آسایش است را برای شان فراهم سازد. مسیرش را باز و هموار داشته باشد. به مردم، دولت و ساختاری مورد پذیرش قرار خواهد گرفت که همه اقشار جامعه در نظر گرفته شود و حقوق شان مراعات شود و برای شان داده شود؛ چنان‌چه خداوند (ج) پرودگار همه، انسان‌ها را آفریده، از نیازمندی‌ها و این‌که چگونه به خوش‌بختی برسند بیش‌تر از همه می‌دانند. بنا نظام که خداوند توسط پیغمبر بزرگوار اسلام حضرت محمد (ص) به‌ما معرفی کرده اگر آن درست عملی شود بدون شک جامعه خوش‌بخت می‌داشته باشیم.»
آزادی بیان، تامین و رعایت حقوق‌بشر، حق آموزش، تحصیل و کار برای زنان و دختران، بخشی دیگری از خواست‌های است که مردم از یک دولت‌همه‌شمول انتظار دارند.
رحیم یکی از شهروندان کشور گفت: «در طول یک قرن اخیر در افغانستان حکومت و نظام‌های مختلف به وجود آمد؛ اما این نظام‌ها به دلایل مختلف از هم پاشیدند و حالا از مدت سه‌سال به‌این‌سو حکومت طالبانی یا هم نظام امارت اسلامی (طالبان) به‌‌وجود آمد؛ اما متاسفانه این نظام هم تا هنوز نتوانسته مشروعیت داخلی و بین‌المللی را کسب کند. مردم افغانستان نظام یا ساختاری را میخواهند که تمامی اقشار و سیاسیون به حکومت شامل بوده باشند. مردم افغانستان حکومتی را میخواهند که آزادی بیان، حقوق زنان، حق تعلیم و حق تحصیل برخوردار باشند.»
به‌دنبال سقوط دولت پیشین، جهان و مردم یک‌صدا از طالبان پیوسته خواسته‌اند که در افغانستان «دولت همهشمول» ایجاد کنند، اما طالبان در پاسخ به‌این انتظارها ادعا دارند، کابینه آنان «همهشمول» است. اما فعالان حقوق‌بشر تاکید دارند که کابینه طالبان «مردانه» است و نشانه‌های همهشمول بودن در آن وجود ندارد.
