مجله دیپلومات در گزارش تازه‌ای در مورد دهلیز واخان گفته است که این جاده در افغانستان به عنوان یک مسیر احتمالی مستقیم برای تجارت با چین دیده می‌شود؛ اما در حال حاضر، هیچ ارتباط تجاری در این مرز کوچک مشترک وجود ندارد و تجارت افغانستان با چین، از طریق کشورهای سوم (پاکستان) انجام می‌شود.
این مجله می‌گوید از آن‌جا که پاکستان احتمالاً برای تامین رابطه تجاری چین با افغانستان اهمیت دارد، پکن می‌تواند نقشی در اطمینان از حل مشکلات امنیتی میان اسلام‌آباد و کابل یا حداقل جلوگیری از تاثیر آن بر ابعاد دیگر روابط، مانند تجارت و روابط شهروندان دو کشور با یکدیگر ایفا کند.
این در حالی است که پاکستان همواره طالبان را به حمایت از گروه‌های هراس‌افکن به‌ویژه تحریک طالبان پاکستانی یا تی‌تی‌پی متهم کرده است.
پیش از این شماری از مقام‌های پاکستانی به‌شمول نخست‌وزیر این کشور گفته‌اند که تی‌تی‌پی حمله‌هایش علیه پاکستان را از خاک افغانستانِ زیر اداره طالبان سازماندهی می‌کند.
از طرفی هم کشورهای اشتراک در نشست اخیر فارمت مسکو درباره افغانستان، از طالبان خواستند که در مبارزه با گروه‌های «هراس‌افکن»، به شکل گزینشی رفتار نکنند.
اما در گزارش مجله دیپلومات آمده است که چنین رویکرد چین، به نفع هر سه کشور خواهد بود.
در بخشی از این گزارش آمده است که با توجه به تقریباً غیرممکن بودن تجارت میان افغانستان و چین از طریق دهلیز واخان و سرمایه‌گذاری‌های گسترده چین در زیرساخت‌های حمل و نقل پاکستان، این کشور همچنان بهترین مسیر ممکن برای تجارت بین غرب چین و افغانستان است.
گفتنی است با توجه به تنش‌های رو به افزایش میان طالبان افغانستان و پاکستان به دلیل نگرانی‌های تروریزم، دو گذرگاه مرزی اصلی پاکستان با افغانستان در تورخم و چمن در طی سال جاری به‌طور مکرر بسته شده‌اند.
اما در این گزارش آمده که این وضعیت نیاز به تغییر دارد. مجله دیپلومات می‌گوید از یک طرف وضعیت اقتصادی ناپایدار پاکستان ایجاب می‌کند که رویکرد «امنیت‌محور» خود را کنار بگذارد و به یک رویکرد اقتصادی تغییر دهد. از طرف دیگر، وضعیت در حال تحول در خاورمیانه می‌تواند به شدت بر تلاش‌های افغانستان برای تجارت از طریق بنادر ایران، یکی از معدود گزینه‌های این کشور به غیر از عبور از پاکستان، تاثیر بگذارد.
در بخشی از این گزارش آمده که چین همچنین در ماه می یک مرکز لجستکی جدید موسوم به «تی‌آی‌آر» در کاشغر افتتاح کرد تا تمام خدمات کلیدی ترانزیت، مانند ترخیص گمرک، انبارداری، بارگیری، توسعه مسیر و تطبیق ظرفیت حمل و نقل را در یک محل انجام دهد. هدف از این مرکز که اولین محموله خود را در ماه اگست میلادی به افغانستان از طریق پاکستان ارسال کرد، تسهیل تجارت زمینی، عمدتاً با قرقیزستان، پاکستان، ازبیکستان و همچنین افغانستان است.
گفتنی است که با توجه به افزایش علاقه چین به معادن افغانستان پس از سرمایه‌گذاری در معادن مس، چینی‌ها در ماه می ۲۰۲۱ میلادی شروع به کمک به افغانستان در ساخت یک جاده در واخان به هزینه‌ای حدود ۵.۰۷ میلیون دالر کردند.
اما این پروژه پیش از تصرف کابل توسط طالبان در اگست ۲۰۲۱ و در زمان حاکمیت نظام جمهوری در افغانستان آغاز شد.
طالبان پس از تسلط بر کشور، به کار روی پروژه جاده واخان ادامه داده‌اند؛ اما مشخص نیست که آیا دولت چین به تامین مالی پروژه ادامه داده است یا خیر. همچنین تا کنون بخشی از این جاده طولانی به گونه اساسی ساخته نشده است.
در گزارش آمده که با وجود اعلام تکمیل پروژه از سوی طالبان؛ اما یک مسیر جاده‌ای مناسب برای تجارت بین‌المللی با چین هنوز بسیار دور از دسترس است.
مجله دیپلومات می‌افزاید که چین به دلیل نبود زیرساخت‌های گمرکی در مرز و نگرانی‌های امنیتی از افغانستان، تصمیم به باز نکردن این مسیر گرفته است. فقدان یک جاده مناسب با وجود ادعای طالبان مبنی بر تکمیل آن، همچنان «چالش اصلی» است.
این مجله گفته است که به همین دلیل بیش‌تر تجارت چین با افغانستان که در سال ۲۰۲۳ به ۱.۳۳ میلیارد دالر رسید و به نفع چین است، از طریق مسیر دریایی، عمدتاً از بنادر پاکستان در کراچی انجام می‌شود.
