اقتصاد کشور در سال ۲۰۲۳ میلادی شکننده گزارش شده است و در این سال افغانستان بحران‌هایی همچون خشکسالی، زمین‌لرزه، فقر و مهاجرت را تجربه کرد.
این بحران‌ها در سال روان میلادی، شهروندان کشور را در ولایت‌های مختلف بیشتر با چالش‌هایی همراه ساخت.
برنامه توسعه‌یی ملل متحد شمار نیازمندان در افغانستان را ۳۴ میلیون تن برآورد کرده است و گفته است که نزدیک به ۸۵ درصد جمعیت افغانستان زیر خط فقر قرار دارند.
بر بنیاد این گزارش، پس از به قدرت‌رسیدن طالبان در افغانستان، بلا فاصله تولید ناخالص داخلی افغانستان بیش از ۲۰ درصد کاهش یافت و محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های کاری زنان نیز اوضاع بشردوستانه در این کشور را بدتر ساخت.
گزارش برنامه‌ی توسعه‌یی ملل متحد نشان می‌دهد که درآمد‌ها در افغانستان، نسبت به سال ۲۰۲۰ میلادی کاهش چشمگیری داشته است. درآمد سرانه یا درآمد هر فرد به گونه‌ی میانگین در سال ۲۰۲۳ میلادی ۱۸۰ دالر نسبت به سه سال پیش کاهش را نشان می‌دهد.
بر بنیاد این آمارها، درآمد سرانه افغانستان در چند سال پسین این‌گونه بوده است:
- ۲۰۲۰ میلادی ۵۱۲ دالر
- ۲۰۲۱ میلادی ۳۵۶ دالر
- ۲۰۲۲ میلادی ۳۵۹ دالر
- ۲۰۲۳ میلادی ۳۳۲ دالر
پیرمردی که از دو سال به اینسو، تجربه‌ی تلخ زندگی‌اش را در کهن‌سالی می‌چشد.
هشت کودک دارد و توان تامین سه وعده غذایی برای آنان را ندارد؛ آن‌ها از اثر تنگدستی، بسیاری روزها گرسنه می‌مانند.
محمد اسلم در یکی از مکتب‌های خصوصی کار می‌کرد که بسته‌شدن مکتب روزگارش را به تکدی‌گری کشاند.
محمد اسلم باشنده‌ی کابل می‌گوید: «از دو سال به اینسو هیچ چیز نیست؛ نه موسسه است، نه آرد دیدیم، نه دال دیدیم، نه لوبیا دیدیم؛ هیچ چیزی ندیدیم. حالا همین بچه‌ها را روان می‌کنم گدایی می‌کنند؛ من اینجا هستم. پارسال چشمانم جور بود؛ خودم نان جمع می‌کردم، حالا نمی‌توانم».
بیشتر شهروندان در افغانستان، به ویژه در ولایت‌ها و روستاهای دور‌دست، با بحران انسانی روبه‌رو شده‌اند و بسیاری خانواده‌ها برای زنده‌ماندن، کودکان‌شان را ناگزیر برای کارهای شاقه می‌فرستند.
قیس مهجور باشنده‌ی تخار می‌گوید: «عامل اصلی کارهای شاقه اطفال، فقر و تنگدستی می باشد. اکثرا فامیل‌ها چون اقتصاد‌شان بسیار ضعیف است و وضعیت اقتصادی بسیار پایین است، به این دلیل کودکان زیر سن خود را برای کارهای شاقه می فرستند».
شیر احمد باشنده دیگری از تخار می‌گوید: «سبب همین می‌شود که برای بچه‌های‌مان مکتب صحیح نیست؛ روزگار ما ضعیف است، بروند شاگردی کنند که یک لقمه نان پیدا کنند؛ کار و بار نیست، غریبی نیست».
برخی از آگاهان مسایل اقتصادی و استادان دانشگاه، کاهش سقف بودجه توسعه‌یی و قطع پروژه‌های توسعه‌یی در ولایت‌ها را عامل مهم افزایش سطح بیکاری و فقر در کشور می‌دانند.
طالبان در سال ۲۰۲۳ میلادی، جزئیات بودجه عادی و توسعه‌یی‌شان را اعلام نکردند و پروژه‌های توسعه‌یی که به مردم زمینه کار را فراهم می کرد و از شمار نیازمندان می کاست عملی نشدند.
اما سقف بودجه توسعه‌یی که در ۱۴۰۰ هجری خورشیدی به ۱۶۱میلیارد افغانی می‌رسید در سال ۱۴۰۱ و در زمان طالبان به کمتر از ۲۸ میلیارد افغانی کاهش یافته است. طالبان جزئیات بودجه‌ی سال روان هجری خورشیدی را اعلام نکردند.
از سوی‌هم، بازنشستگان نیز که شمار‌شان به دوصد هزار تن می رسد، در سال روان میلادی نیز مانند سال‌پار حقوق‌شان را دریافت نکردند و ملا هبت‌الله رهبر طالبان طرح پرداخت بازنشستگان را توشیح نکرد.
در میان بازنشستگان، ده هزار زن وجود دارد که بسیاری از آنان به خاطر ناداری و تنگدستی، وسایل خانه‌شان را به حراج گذاشتند.
ملل متحد گزارش داده است که افغانستان با جمعیت نزدیک به ۴۰ میلیون نفر، از کشورهای با کمترین‌درآمد سرانه در جهان به شمار می‌رود.
هرچند ملل متحد در دور نخست، مقدار کمک‌های بشردوستانه به افغانستان را ۴.۶ میلیارد دالر اعلام کرد؛ اما به تاریخ ۵ جون سال روان میلادی، سقف این کمک‌ها کوتاه شد و به ۳۰۲ میلیارد دالر کاهش یافت.
این کاهش به دنبال محدودیت‌های طالبان بر کار زنان انجام شد وه در نتیجه نهادهای مدد‌رسان را ناگزیر ساخت تا از میان فقیران، فقیرترین‌ها را انتخاب کنند.
در پایان کار، بودجه‌ی درخواستی ۳.۲ میلیارد دالری ملل متحد هم برآورده نشده و کمک‌کنندگان به مقدار کمی از آن پول را به افغانستان کمک کردند.
وضعیت کمک‌های جهانی به افغانستان در سال ۲۰۲۳ میلادی:
- بودجه درخواستی ۳.۲ میلیارد دالر
- اختصاص بودجه ۱.۴ میلیارد دالر
- شکاف بودجه ۱.۸ میلیارد دالر
امریکا، بانک انکشاف آسیایی، اتحادیه اروپا، آلمان و جاپان بیشترین کمک را به افغانستان انجام دادند.
کمک‌های پنج کشور و نهاد بزرگ به افغانستان در سال ۲۰۲۳:
- امریکا ۳۳۵.۷ میلیون دالر؛
- بانک انکشاف آسیایی ۲۰۰ میلیون دالر؛
- کمیسیون اروپایی ۱۵۶.۸ میلیون دالر؛
- آلمان ۱۳۹.۸ میلیون دالر؛
- جاپان ۷۲.۸ میلیون دالر؛
در سال روان میلادی، پول افغانی با پیشی‌گرفتن از ارزهای کلمبیا و سریلانکا در صدر فهرست رتبه‌بندی ارزی جهان قرار گرفت.
بلومبرگ در ماه سپتمبر سال ۲۰۲۳ سرازیر‌شدن میلیاردها دالر کمک بشردوستانه به افغانستان و افزایش داد‌و‌ستد با کشورهای همسایه را دو دلیل عمده برای بلند‌رفتن ارزش افغانی در برابر دالر بر‌شمرد.
هرچند ارزش افغانی در برابر دالر از ثبات خوبی برخوردار شد؛ اما بر کاهش میزان فقر شهروندان کشور اثر خوبی نگذاشت؛ در حال حاضر بسیاری افراد هیچ پولی برای خریدن نان ندارند.
زینب باشنده هرات می‌گوید: «سیاه‌سر بیوه‌زن هستم؛ دو تا اولاد دوازده ساله-سیزده‌ساله دارم؛ از داخل شهر کارتن جمع می‌کنند.
سکونت شب نداریم
سکونت شب نداریم
چیزی نداریم که به‌بار کنیم، پخته کنیم و بخوریم. در همین خیمه زندگی می‌کنیم، گذران می‌کنیم. اگر دولت دولت باشد؛ بیاید من را با اولادهایم در همین جا گور کند».
سید احمد که در خیمه زندگی می‌کند به آمو می‌گوید: «کودکانم مریض هستند؛ خودم هم مریض هستم. کارگر هم ندارم، همین روزگار من است، همین مشکل من است».
فقر، خشکسالی، تغییرات آب‌وهوا، زمین لرزه و سیلاب‌ها، افغانستان را در وضعیت بد بشردوستانه و اقتصاد کشور را در لبه‌ی پرتگاه قرار داده است.
افزون بر آن، محدودیت‌های طالبان در برابر زنان، به‌ویژه در برابر کار و اشتغال آن‌ها، روند تولید ناخالص داخلی افغانستان اثر بدی گذاشته که نیمی از جمعیت افغانستان از این محدودیت‌ها رنج می‌برند.
ملل متحد پیش‌بینی کرده است که در سال ۲۰۲۴ میلادی، نزدیک به ۲۴ میلیون تن که بیش از نیمی از جمعیت افغانستان را تشکیل می‌دهند، به کمک بشردوستانه نیاز دارند. این در حالی است که اقتصاد شکننده‌ی افغانستان که متکی به کمک‌های جهانی است؛ به دلیل محرومیت زنان از فعالیت‌های اقتصادی شکننده‌تر می‌‌گردد.
