پانزدهم اپریل، روز جهانی هنر است؛ روزی که از سوی سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) برای پاسداشت خلاقیت، آزادی بیان و تنوع فرهنگی نام‌گذاری شده است. این روز در افغانستان در حالی فرا می‌رسد که هنر پس از سال‌ها رشد، دوباره به حاشیه رانده شده و با محدودیت‌های گسترده روبه‌رو است.
با روی کار آمدن طالبان، گالری‌های هنری بسته شده، سازها خاموش مانده، اجراهای تئاتر متوقف شده‌اند و زنان تقریباً به طور کامل از صحنه‌های هنری کنار گذاشته شده‌اند.
روایتی از سکوت و خاموشی
زینب، دختر جوانی از ولایت فراه، دانشجوی دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه هرات بود. او همزمان با تحصیل، به کودکان نقاشی می‌آموخت و دیوارهای شهر را با رنگ و امید زنده می‌کرد. اما با بازگشت طالبان، دانشگاه بسته شد، گالری‌ها تعطیل شدند و نقاشی‌های شهری با رنگ سفید پوشانده شدند.
زینب می‌گوید که امروز نه‌تنها حضور زنان در عرصه هنر ممنوع شده، بلکه کشیدن چهره انسان و حیوان نیز از سوی طالبان حرام دانسته شده است. او می‌افزاید بسیاری از نهادهای فرهنگی و آموزشی بسته شده‌اند و ده‌ها هنرمند به دلیل نبود حمایت و فشارهای سیاسی و اقتصادی، ناگزیر به ترک کشور شده‌اند.
او همچنین می‌گوید: «یک سری چالش ها مشکلاتی که هنرمندان در افغانستان در دوره امارت اسلامی (طالبان) دچار هستند سرکوب هنر است. این‌ها کاملا کوشش می‌کنند که هنر از بین ببرند و آن را سرکوب می‌کنند. مهمترین موانع و مشکلات هنر در این دوره سرکوب نقاشی چهره انسان و حیوانات است. نهادهای آموزشی و فرهنگی از بین رفته گالری‌ها و سینماها و مراکز فرهنگی بستند. بسیاری از هنرمندان بخاطر چالش های که به عرصه هنر وجود دارد مجبور به ترک وطن شدن فقر اقتصادی و نبود حمایت که باعث ازبین رفتن هنر شده است.»
محدودیت‌های رسمی بر هنر
طالبان پس از تسلط بر افغانستان، فعالیت‌های هنری را به‌طور گسترده ممنوع کردند. کشیدن چهره، ساخت مجسمه، اجرای تئاتر، پخش موسیقی و حتی نگارش اشعار دارای وزن موسیقایی در فهرست ممنوعیت‌ها قرار گرفته‌اند.
در شماری از ولایت‌ها، آلات موسیقی ضبط و به آتش کشیده شده‌اند. براساس گزارش‌ها، این اقدام در ولایت‌هایی چون پکتیا، کابل، هرات، هلمند، پروان، سرپل، زابل، نیمروز و بدخشان انجام شده است.
در کنار آن، وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان نشر آثار هنری شامل تصویر جانداران را ممنوع اعلام کرده و خرید و فروش مجسمه‌هایی با شکل انسان یا حیوان را غیرقانونی و حرام دانسته است. این ممنوعیت در ولایت‌هایی چون قندهار، تخار، بادغیس، هلمند، ننگرهار، نورستان، فراه، نیمروز، بغلان و بدخشان به‌صورت رسمی اجرا شده است.
ممنوعیت کتاب و ادبیات
علاوه بر هنرهای تصویری و شنیداری، طالبان فهرستی از کتاب‌ها در حوزه‌های هنر، ادبیات، جامعه‌شناسی، تاریخ و سیاست را نیز ممنوع اعلام کرده‌اند. همچنین برخی اشعار به دلیل محتوای فرهنگی یا سبک هنری آن‌ها اجازه نشر نیافته‌اند.
همزمان با آغاز هفته هنر، بنیاد بامداد – خانه شعر در تبعید – در فراخوانی از هنرمندان، شاعران و نویسندگان خواسته است تا در برابر سرکوب هنر در افغانستان واکنش نشان دهند. این نهاد با اشاره به وضعیت دشوار هنرمندان در داخل کشور، از جامعه فرهنگی در تبعید خواسته تا سکوت نکند.
سمیه رامش، شاعر مهاجر، در پیامی گفته است که افغانستان تاریک‌ترین روزهای خود را می‌گذراند و در این میان، هنرمندان، شاعران و اهل فرهنگ متحمل دشواری‌های بیشتری شده‌اند.
او افزوده است: «همانطوری که می‌دانید افغانستان تاریک ترین روزهای خود را به جبر سپری می‌کند و در این میان هنر، هنرمندان، شاعران و اهالی ادب، هنر و فرهنگ دشواری‌ها و ناگواری‌های بیشتری را متحمل شده اند. متاسفانه آنجا که هنر ممنوع است افغانستان است.»
سازمان یونسکو در بیانیه‌ای به مناسبت روز جهانی هنر، بار دیگر بر نقش کلیدی هنر در تقویت آموزش فراگیر، توسعه فرهنگی و انسجام اجتماعی تأکید کرده است. به گفته این نهاد، هنر می‌تواند ابزاری مؤثر برای گفتگو، تحول اجتماعی و توسعه پایدار باشد.
پانزدهم اپریل، همزمان با سالروز تولد لئوناردو داوینچی، نقاش و مخترع برجسته ایتالیایی، به عنوان روز جهانی هنر گرامی داشته می‌شود.
