یافته‌های یک‌پژوهش میدانی آمو نشان می‌دهند، تا هنگامی‌که به فقر اقتصادی و بیکاری در افغانستان رسیدگی جدی نشود «ایستادگی جمعی جامعه افغانستان در راستای مبارزه با شبکه‌های قاچاق انسان و مهاجرت غیرقانونی دُشوار» خواهد بود.
۱۴.۳ درصد شرکت کنندگان این پژوهش میدانی که در هفت ولایت با ۳۵ تن انجام شده، گفته‌اند فعالیت‌های نهادهای مردمی را در محل زندگی خود در راستای مبارزه با شبکه‌های قاچاق انسان و مهاجرت غیرقانونی گواه هستند.
در ادامه این گزارش افزون بر پژوهش، دنبال کسانی رفتیم که تلاش مردمی به‌نوعی، آنان را از رفتن به مسیر مهاجرت غیرقانونی، منصرف ساخته است.
در افغانستان ایستادگی مردمی برای مبارزه با شبکه‌های قاچاق انسان و مهاجرت غیرقانونی، هم‌چون یکی از راه‌های اثر‌گذار مطرح بوده است.
آمو در یک پژوهش میدانی در هفت ولایت، از ۳۵ تن به‌شمول مردان و زنان، که هر یک تجربه مهاجرت غیرقانونی را داشته‌اند، در این مورد پرسیده است. این پژوهش در ولایت‌های فراه، جوزجان، فاریاب، پروان، دایکندی، قندوز و بامیان انجام شده است.
۶۲.۸ درصد مصاحبه‌شوندگان گفته‌اند، تا هنگامی‌که به‌فقر اقتصادی و بیکاری در افغانستان رسیدگی نشود، ایستادگی جمعی جامعه برای مبارزه با فعالیت شبکه‌های قاچاق‌انسان و مهاجرت غیرقانونی دُشوار خواهد بود.
هرچند که ۵.۸ درصد دیگر گفته‌اند، جامعه افغانستان «باتوجه به قربانی‌های پی‌هم بهدلیل قاچاق انسان و مهاجرتهای غیرقانونی» آماده برای مبارزه با این دو پدیده هستند.
۳۱.۴ درصد مصاحبه‌شوندگان هم به‌این پرسش پاسخی مشخص نگفته‌اند.
۷۷.۱ درصد مصاحبه‌شوندگان تاکید دارند که در محل بودوباش خود در حال‌حاضر «گواه فعالیت نهادهای مشخص مردمی و مدنی در راستای مبارزه با قاچاق انسان و مهاجرتهای غیرقانونی» نیستند. اما ۱۴.۳ درصد مصاحبه‌شوندگان گفته‌اند، که برخی از نهادهای مشخص مردمی و شماری از بزرگان محلی در راستای مبارزه با قاچاق انسان و مهاجرت غیرقانونی در منطقه آنان فعالیت‌های دارند. در همین حال ۸.۶ درصد به‌این پرسش پاسخی نگفته‌اند.
این گزارش،مشخص در مورد نقش و اثرگذاری نهادهای مردمی و مدنی در راستای مبارزه با قاچاق انسان و مهاجرت غیرقانونی است. فعالیت نهادهای بین‌المللی و دیگر نهادهای تحت پوشش آنان را که در بخش مهاجرت و مبارزه با قاچاق انسان و موارد مشابه به‌آن در افغانستان فعالیت دارند، شامل نمی‌شود.
برخی از مصاحبه‌شوندگان گفته‌اند، در دوره جمهوریت برخی نهادهای مدنی و اجتماعی مشخص در بخش مهاجرت غیرقانونی، ازدواجهای اجباری، کار شاقه اجباری برای مردم آگاهی‌دهی می‌کردند؛ هرچند که برخی دیگر گفته‌اند، پیرامون این پدیده‌ها فقط از رسانه‌ها شنیده‌اند.
افزون بر این پژوهش، ما در ادامه این گزارش به‌دنبال افرادی رفتیم که تلاش‌های مردمی و یاهم روایت‌های مردمی به‌نوعی سبب شده تا آنان به‌مسیر مهاجرتهای غیرقانونی نر‌وند. مصاحبه‌شوندگان به‌دلایل امنیتی خواسته‌اند،با نام مستعار گفت‌وگو کنند، و چهر‌ه آنان نیز پنهان بماند.
ستاره با خانواده‌اش در حال‌ی‌که سرگرم بستن کوله‌بار برای مهاجرت غیرقانونی بودند و هم‌چنان برخی وسایل منزل را نیز برای تدارک پول سفر، به‌فروش رسانده بودند؛ روایت یکی از آشنایان که تجربه تلخ از مسیر مهاجرت غیرقانونی داشته‌اند، آنان را از این تصمیم منصرف ساخته است.
او به آمو گفت: «حکایتی که آنان (برخی خانواده‌های که تجربه مهاجرت غیرقانونی داشته‌اند.) داشتند، بخاطر ظلمی که بالای‌شان صورت گرفته بود، آن‌جا زمینه کار برای شان مساعد نبود دوباره آنان را روان کردند به کشور افغانستان. به همین اساس ما هم تصمیم گرفتیم وقتی شرایط این‌گونه است از کشور خود مهاجرت نکنیم و همین جا زندگی خود را ادامه بدهیم.»
ذکی را دوستان‌اش برای رفتن به‌ایران و آن‌سوتر هم به‌اروپا از مسیر مهاجرت غیرقانونی تشویق کرده بودند. او بی‌اطلاع به‌خانواده به‌این مسیر پا گذاشته بود، اما هنگامی‌که به‌هرات می‌رسد، به‌کمک دوستان برادرش و خانواده‌اش از این تصمیم منصرف می‌شود.
ذکی در این باره به آمو گفت: «همان‌جا بود که یک روز ماندیم باز راهی نیمروز بودیم که خانه خبر شده بود، دوست‌های برادرم و دوست‌های فامیل در هرات و برای آنان، احوال دادند که این‌گونه (پسر تان می‌خواهد به‌ایران مهاجرت غیرقانونی) کند. آمدند، در ایستگاه موتر‌ها. من را زیاد نصیحت کردند. گفتند، ما خودت را نمی‌گذاریم، حالی سن‌ات کم است. وقت درس است، باید درس بخوانی یک سال دیگر از درس‌ات مانده. دوست‌های برادرم زیاد من را نصیحت کردند، من روان بودم بعد من را زیاد تشویق کردند. همین‌گونه گفتند که نباید بروم.»
چالش‌های اقتصادی، صابر را ناگزیر ساخته بود تا اقدام به‌مهاجرت غیرقانونی کند، اما خانواده‌اش در برابر این تصمیم او ایستادگی کرد.
صابر به آمو گفت: «من تصمیم داشتم و می‌خواستم طرف ایران بروم بهدلیل مشکل اقتصادی اما خانواده، پدر، مادر، کاکا و ماما رضایت به‌این سفر من نداشتند،چون آنان، در شبکه های اجتماعی، تلویزیون و رادیو را دنبال می‌کردند، خیلی از هم‌وطن‌های ما در دریای یونان غرق می‌شدند. در مرزی ترکیه مرمی می‌خوردند و در راه ایران که می‌رفتند لت‌وکوب می‌شدند، یا می‌رسیدند یا نمی‌رسیدند. بنابر این مشکل بود، فامیل اجازه رفتن به من نداد و از تصمیم خود منصرف شدم و خواستم که از راه قاچاق سفر نکنم.»
افزون بر این، برخی دیگر تاکید دارند که دُشواریهای مهاجرت غیرقانونی، سبب شده تا آنان دیگر تصمیم به چنین مهاجرت نگیرند.
غلام حیدر که تجربه تلخ از دُشواریهای مهاجرت غیرقانونی دارد، می‌گوید، این دُشواری‌ها سبب شده است تا دیگر هرگز به‌مهاجرت غیر قانونی فکر نکند.
غلام حیدر به آمو گفت: «بعد از کار‌های نفس‌گیر در دوره مهاجرت در ایران، در سال ۱۳۸۲ خوش‌بختانه طرف افغانستان برگشتم، و بعد از آن یک‌درس به‌ما شده که اگر کشته هم شوم دیگر ایران نمی‌روم، به‌خاطری‌که زیاد اذیت و آزار شدم، و دیگر ایران نمی‌روم.»
حسینه نیز تجربه تلخ دُشواریهای مهاجرت غیرقانونی را دارد. او تاکید دارد هرچند در مقصد فرصت است، اما در مسیر مهاجرت غیرقانونی جز دُشواری چیزی دیگری نیست، به‌همین دلیل برادران‌اش نگذاشتند تا او دوباره مهاجرت غیرقانونی کند.
حسینه می‌گوید: «من قصد داشتم دوباره به ایران مهاجرت کنم چون آن‌جا ارزانی بود، پول خودش به خودشان ارزش داشت یک زن می‌توانست، با کار کردن مصارف خود و کودکان‌اش را تامین کند، کار بود، فراوانی بود. این‌جا کاروبار برای زنان نیست، اما قوم، اقارب و برادران من ممانعت کردند. گفتند نرو؛ مهاجرت نکن. گفتند، یک‌بار تجربه بدی هم از مهاجرت داری. دیگر مجبور شدم نروم. هم پول قاچاقچی را نداشتم. قاچاق‌چیان هر کدام، هفت میلیون تومان می‌گیرند.»
جواد نیز که تجربه دشواری‌های مهاجرت غیرقانونی را دارد، می‌گوید خرسند است، که حالا برخی تلاش‌های مردمی هم در راستای جلوگیری از مهاجرت‌غیرقانونی نیز وجود دارد.
جواد به آمو گفت: «همه شاهد هستیم در برخی از شبکه‌های اجتماعی می‌بینیم، که در مورد کار‌های شاقه می‌گویند، مهاجرتهای غیرقانونی را می‌گویند، نروید، در کشور خود باشید، بهتر است، کشور خود را بسازیم.نه‌کشور بیگانه را.»
به‌گفته کسانی‌که تجربه مهاجرتهای غیرقانونی را دارند، چالش‌های اقتصادی و بیکاری در کشور، فرصت «کار پردرآمد غیرقانونی» را به شبکه‌های قاچاق انسان فراهم کرده، اما این مردم هستند که بهدلیل مهاجرت غیرقانونی به‌دام این شبکه‌ها می‌افتاند. از کار شاقه اجباری تا زندان، آدم‌ربایان و ده‌ها چالش دیگر را تجربه می‌کنند.
به‌گفته آنان، تلاش برای بهبود فرصت‌‌های کاری، ایجاد نهادهای مدنی و اجتماعی و هم‌چنان تقویت تلاش‌های مردمی در مورد آگاهی‌دهی به مردم در مورد قاچاق انسان، مهاجرتهای غیرقانونی، ازدواجهای اجباری و کار‌های شاقه اجباری می‌تواند، تا اندازه در راستای مبارزه با فعالیت شبکه‌های قاچاق انسان و مهاجرت غیرقانونی کمک کند.
