این روزها ولسوالی ده سبز کابل به یکی از عمده‌ترین مراکز تخلیه و بارگیری زغال سنگ شمال افغانستان تبدیل شده و روزانه صدها موتر حمل زغال سنگ در این ولسوالی تخلیه و پس از آن با هدف ارسال به پاکستان بارگیری می‌شوند.
سرعت رفت و آمد موترهای حمل زغال سنگ در سراهای ده سبز بالا است و در حالی که موترهای زغال سنگ هنوز به سمت پاکستان بارگیری نشده‌اند، موترهای جدید زغال سنگ از معادن کشور از راه می‌رسند.
کارگران در هوای گرم تابستان و در حالی که چهره‌هایشان سیاه شده زغال سنگ را از یک موتر به موتر دیگر بار می‌کنند و بعضی‌هایشان میگویند که روزانه ده‌ها تن زغال سنگ را بارگیری می‌کنند.
دستمزد تخلیه هر تن زغال سنگ ۳۰ تا ۵۰ افغانی!
محمد جواد یکی از این کارگران است او در این باره می‌گوید: «موترها از مزار می‌آیند و در سراها تخلیه می‌شوند. پس از آن در یک موتر دیگر برای ارسال به پاکستان بارگیری می‌شوند. برای تخلیه هر تن زغال سنگ ۳۰ تا ۵۰ افغانی می‌گیریم. بسیار کم است و در آخر موتر زغال که باقی می‌ماند، مفت سر ما تخلیه می‌کند.»
در سرک کابل- بگرام صفی طولانی از موترهای حامل زغال سنگ در انتظار ورود به کابل هستند. همه روزه صدها موتر باربری حامل زغال سنگ از این مسیر به سمت پاکستان می‌روند.
برخی رانندگان که در این مسیر رفت وآمد می‌کنند، میگویند که موترهای حمل زغال سنگ در شاهراه سالنگ ازدحام ترافیکی به وجود آورده‌اند.
توریالی یکی از رانندگان در این باره گفت: «در طول مسیر از خنجان موتر زغال سنگ دیده می‌شود تا ابتدای تونل سابق. اگر در گذشته در این مسیر آرد زیاد می‌آمد حالا کلا زغال سنگ است.»
کارخانه‌های سمنت پاکستان مقصد زغال سنگ افغانستان
پس از افزایش صادرات زغال سنگ به پاکستان، شمار مراکز تخلیه زغال در ده سبز پنج برابر شده و این روزها در ۲۵ مرکز روزانه ده‌ها تن زغال سنگ تخلیه و بارگیری می‌شود.
میرویس ملی مدیر عمومی شرکت فروش زغال سنگ با اشاره به اینکه همه روزه (نمایندگان) شرکت‌های سمنت پاکستان برای خرید زغال سنگ به ما مراجعه می‌کنند افزود: «از دو ماه به اینسو تنها در این شرکت ۱۰هزار تن زغال سنگ به پاکستان انتقال یافته است. نمایندگان شرکت‌های چرات، فوجی، لکی و دیگر شرکت‌های سمنت پاکستان به اینجا می‌آیند و زغال سنگ می‌خرند.»
عبدالله نماینده یکی از شرکت‌های فروش زغال سنگ می‌گوید: «بیشترین مشتریان ما شرکت‌های چرات، فوجی و شرکت‌های دیگر هستند که به نام این و آن می‌آیند، زغال سنگ را به پول ناچیز می‌خرند و به پاکستان می‌برند.»
در همین حال استاد پیشین دانشکده اقتصاد دانشگاه کابل می‌گوید که شرکت‌های فوجی و چرات از سوی ارتش پاکستان پشتیبانی می‌شود و ممکن است، ارتش پاکستان با اعمال فشار بر طالبان صادرات زغال سنگ افغانستان به پاکستان را افزایش داده باشد.
سید مسعود معتقد است: «دستگاه‌های سمنت پاکستان با زغال سنگ حرکت می‌کنند، کارخانه‌های چرات، فوجی و لکی سه کارخانه بزرگ سمنت در پاکستان است که از سوی ارتش پاکستان حمایت می‌شوند. فکر می‌کنم صادرات سریع و زیاد معنای نظامی دارد و شاید چنین کاری با فشار بر افغانستان انجام می‌شود.»
رد پای زغال سنگ در جنگ بلخاب
صادرات زغال سنگ افغانستان به پاکستان از زمانی افزایش یافت که اندونیزیا صادرکننده بزرگ زغال سنگ حرارتی صادرات خود را از اوایل سال جاری به دلیل کمبود عرضه داخلی کاهش داده است.
پس از این اتفاق زغال سنگ افغانستان به دلیل قیمت مناسب در مقایسه با بالا بودن بهای انرژی در جهان و نزدیک بودن فاصله مورد توجه اسلام آباد قرار گرفت. در همین حال به نظر می‌رسد، دلیل رویارویی طالبان با مقام‌های محلی در ولسوالی بلخاب بر سر منابع معدنی به ویژه زغال سنگ بوده است.
مولوی مهدی در سال ۲۰۱۹ پس از درگیری با رهبران محلی دولت قبل به طالبان پیوست. او در سال ۲۰۲۰ از سوی طالبان به عنوان والی در بلخاب منصوب شد. حتا پیش از اینکه طالبان کنترل این ولسوالی را به دست بگیرند او به عنوان رهبر قوم هزاره در این ولسوالی تعیین شد. او در ماه اپریل ساال جاری پس از چند دور مذاکره از کار برکنار شد. او سپس به خانه خود در بلخاب بازگشت و در این مدت توانست، حامیان محلی را در برابر طالبان گردآوری کند.
طارق فرهادی تحلیل‌گر روابط بین‌الملل می‌گوید: «استخراج زغال سنگ چند مشکل دارد، اول قانون استخراج معادن وجود ندارد. قومندان مهدی و اطرافیانش معادن را استخراج می‌کنند و به مردم محل چیزی نمی‌رسد. آنها پول بیشتری می‌خواستند.»
احمدخان اندر آگاه روابط بین‌الملل نیز گفت: «در طول تاریخ ما جنگ بر سر منابع طبیعی وجود داشته است.»
فروش سرمایه ملی به کلدار و کاهش ارزش افغانی
در همین حال وزارت معادن و پترولیم می‌گوید که افغانستان روزانه ۱۰هزار تن زغال سنگ به پاکستان صادر می‌کند. این درحالی است که مشاهدات خبرنگار آمو از شرکت‌های صادر کننده زغال سنگ به پاکستان در ده سبز نشان می‌دهد که هر شرکت روزانه ۵۰۰ تن زغال سنگ به شرکت‌های پاکستانی می‌فروشند. بربنیاد آمارها در ولسوالی ده سبز در ولایت کابل ۲۵ شرکت فروش زغال سنگ فعال است و با این حساب مجموع فروش زغال سنگ این شرکت‌ها در یک روز به پاکستانی‌ها به ۱۲/۵هزار تن زغال سنگ می‌رسد که این تناقض در آمارها را نشان می‌دهد.
نخست وزیر پاکستان اعلام کرده است که زغال سنگ افغانستان به کلدار خریداری می‌شود و بهای آن نسبت به دیگر کشور ها پایین و کیفیت بالایی دارد. اسلام آباد با استفاده از زغال سنگ افغانستان، سالانه ۲میلیارد دالر صرفه‌جویی می‌کند.
رییس پیشین اتحادیه بانک‌های افغانستان می‌گوید که فروش زغال سنگ به کلدار باعث کاهش ارزش پول افغانی می‌شود.
سیر قریشی؛ رییس پیشین اتحادیه بانک‌های افغانستان در این باره گفت: «فروش و صادرات باید به دالر انجام شود در غیر آن بر اقتصاد و ارزش افغانی آسیب خواهد زد.»
عصمت‌الله برهان؛ سخنگوی وزارت معادن و پترولیم نیز معتقد است: «وقتی به شرکت‌های خصوصی زغال سنگ بدهیم، زغال سنگ از مرزها عبور می‌کند. ما کار نداریم که آنها به کدام کشور می‌برند و به چه قیمتی می‌فروشند. ما در داخل کشور زغال سنگ را به افغانی می‌فروشیم.»
افزایش صادرات زغال سنگ و تعطیلی داش‌های خشت پزی در داخل کشور
در همین حال افزایش صادرات زغال سنگ به پاکستان بهای آن را در بازارهای کابل صد در صد افزایش داده است. در حال حاضر یک تن زغال سنگ در بازار کابل نزدیک به ۵/۱۶ افغانی به فروش می‌رسد. این افزایش قیمت ده ها کوره خشت پزی را از کار انداخته است.
نذیراحمد بره‌کی منشی عمومی داش‌های خشت پزی در ده سبز می‌گوید که ۶۰۰ داش خشت پزی به دلیل گران شدن زغال سنگ ورشکست شده است. تمامی این داش‌ها با انرژی زغال سنگ کار می‌کردند. اما اکنون از فعالیت بازمانده و کارگران آن خانه‌نشین شده‌اند.
او ادامه داد: «فعالیت حدود ۶۰۰ داش در ولایت کابل بند شده است. نه تنها در ده سبز که در جاهای دیگر هم این اتفاق افتاده است..»
مسئول یک داش خشت پزی در این باره می‌گوید که به دلیل نبود کار و افزایش بهای زغال سنگ، ۱۵۰ کارگر او از کار برکنار شده‌اند.
عبدالله مسئول یکی از داش‌های خشت پزی می‌گوید: «به دلیل قراردادهایی با پاکستان بسته شده همه زغال سنگ افغانستان به پاکستان می‌رود. اینجا قیمت زغال ۵/۲ برابر شده و کار و بار سقوط کرده است.»
بربنیاد اطلاعات وزارت معادن و پترولیم افغانستان ۸۰ منطقه در کشور معدن زغال سنگ دارد که در حال حاضر از ۱۷ منطقه استخراج زغال سنگ جریان دارد. این معادن بدون قرارداد استخراج می‌شوند و طالبان تنها تعرفه می‌گیرند و سود این گنجینه ملی به جیب مافیا و بازرگانان می‌رود.
