رییس هیئت مدیره بانک توسعه اورآسیا کانال ساخت کانال قوش تیپه را یک مشکل خوانده و گفته است که این مشکل باید از راه دیپلوماتیک حل شود.
رسانه‌های قرغیزستان نوشته‌اند که کانال قوش‌تپه، سالانه ۱۰ کیلومتر مکعب آب دریای آمو را خواهد گرفت.
از سویی هم، دبیر شورای امنیت قرغیزستان گفته است که با کاهش آب دریای سطح برداشت آب برای کشاورزی از سَیر دریا افزایش خواهد یافت.
ساخت کانال قوش‌تپه، نگرانی کشورهای آسیای مرکزی را بر انگیخته است.
کشورهایی که در دریای آمو منافع مشترک دارند.
به تازگی بانک توسعه اورآسیا درباره تهدید احتمالی کانال قوش‌تپه که آب دریای آمو را می‌گیرد هشدار داده است.
رییس هیات مدیره این بانک می‌گوید که با ساخت کانال قوش‌تپه تعادل آب را بر هم خواهد زد و آب بیشتری به افغانستان خواهد رسید. به گفته وی با ساخت کانال قوش تیپه سطح آب دریای آمو برای برای کشورهای آسیای مرکزی کاهش اما برای افغانستان افزایش خواهد یافت.
نیکلای پودگودگوزوف. رییس هیات مدیره بانک توسعه اورآسیا گفت: «مسائل ارتباطی از طریق کانال‌های دیپلوماتیک توسط دولت‌ها میان خودشان انجام می‌شود. اما ما باید با هم این مشکل را حل کنیم. من معتقدم که کشورها با هم به توافق خواهند رسید. پیشنهاد ما این است که همه مسائل را با هم حل کنیم.»
رسانه‌های قرغیزستانی گزارش داده‌اند که کانال قوش تیپه که در حال حاضر کار ساخت آن در افغانستان جریان دارد، سالانه ۱۰ کیلو متر مکعب آب دریای آمو را می‌گیرد. و این آب به افغانستان می‌ریزد.
«اَکَی پرس» رسانه قرغیزستانی نوشته است که دبیر شورای امنیت قرغیزستان نیز از احتمال کاهش آب در این دریا نگرانی کرده است.
این مقام قرغیزی گفته است که کاهش آب دریای آمو منجر به افزایش سطح برداشت آب از سَیر دریا خواهد شد.
اما طرح کانال قوش‌تپه که مسیر آب دریای آمو را تغییر خواهد داد چه زمان ریخته شده است؟
برخی از مهندسان و کارشناسان اقتصادی می‌گویند که طرح کانال قوش‌تپه در سال ۱۳۵۵ هجری خورشیدی و در زمان داوودخان ریخته شد و انتظار می‌رفت تا سال ۱۳۶۱ به پایان رسد. اما کودتای هفت ثور مانع تطبیق این پروژه شد.
محمد شفیع، کارشناس مسایل اقتصادی می‌گوید: «پروژه کانال قوش تیپه به علت استفاده بهینه از منابع آبی و افزایش زمین های زراعتی و آبیاری مناطق خشک و نیمه خشک در زمان حکومت داوود خان طراحی شد اما متاسفانه به دلیل منازعات و کشمکش های داخلی پروژه اجرا نشد.»
اما برای بار دوم، در بیست و یکم قوس سال ۱۳۹۷ هجری خورشیدی، قرارداد مطالعات امکان سنجی کانال قوش تیپه با شرکت امریکایی «اَی‌اِی‌سی‌او‌ام» به امضا رسید و این شرکت در درازای یک سال ماموریت این کار را به عهده گرفت.
هزینه این پروژه که از سوی اداره توسعه بین‌المللی ایالات متحده پرداخت می‌شد، ۳ میلیون و ۶۰۰ هزار دالر بود.
کار کانال قوش‌تپه در دوره حکومت محمد اشرف غنی، بی سر و صدا آغاز شد اما پیش از آن‌که کار کانال تکمیل شود، طالبان قدرت را به دست گرفتند.
با تکمیل کار این کانال، ۵۸۰ هزار هکتار زمین در شمال کشور به زمین‌های زراعتی مبدل خواهند شد.
برخی از کارشناسان اقتصادی به این باور‌اند که افغانستان بنا بر موقعیت‌اش، می‌تواند آب بیشتر از آمو دریا بگیرد.
سید هارون امینی، آگاه مسایل اقتصادی در این رابطه می‌گوید: «از ۶۲ میلیون متر مکعب آب که در آمو دریا جریان دارد ده میلیون متر مکعب آب آن به سمت کانال قوش‌تیه هدایت می شود و افغانستان در بالا دست دریا قرار دارد و هر قدر آب که از دریا برداشت کند کشورهای دیگر مانع افغانستان شده نمی تواند به خاطری که آن‌ها در دون سوم دریا قرار دارند و به همی خاطر کشورهای دیگر نگران هستند که تعادل آب برهم می خورد.»
کشورهای آسیایی مرکزی به شمول تاجیکستان و ترکمنستان نگران ساخت کانال قوش تیپه اند. چنان‌که در ماه سنبله سال ۱۴۰۲ هجری خورشیدی.
شوکت میرضایف، رییس جمهور ازبیکستان در مورد اثرهای ساخت کانال قوش‌تپه و انتقال آب ان به شمال افغانستان ابراز نگرانی کرد و گفت این کانال «وضعیت آب و تعادل آسیای میانه» را تغییر می‌دهد.
کانال قوش‌تپه ۲۸۵ کیلومتر درازی و ۸.۵ متر پهنا دارد که در یک ثانیه ۶۶۸.۴ متر مکعب آب را انتقال می‌دهد.
این کانال از ولسوالی دولت آباد بلخ آغاز و پس از گذشتن از ولسوالی آقچه شبرغان به ولسوالی اندخوی فاریاب ختم می‌شود.
