۲۸ سال پیش طالبان در چنین روزی عبدالعلی مزاری، نخستین رهبر حزب وحدت اسلامی افغانستان را کشتند.
اعضای حزب وحدت اسلامی افغانستان می‌گویند که آقای مزاری در ۲۲ حوت سال ۱۳۷۳ در چهار آسیاب از سوی طالبان اسیر و سپس کشته شد.
دولت پیشین افغانستان به او لقب «شهید وحدت ملی» را داد.
عبدالعلی مزاری به برابری «حقوق ملیت‌ها» تاکید داشت و باری گفته بود:«ما حقوق همه ملیت ها را می‌خواهیم، حقوق ملیت‌ها به معنای برابری و برادری است.»
او به نظام‌ی فدارالی باور داشت و تنها راه حل مشکل افغانستان را در برقراری نظام فدرالی می‌دانست.
مزاری از نادر رهبران جهادی بود که روی حقوق زنان تاکید می کرد و باری گفته بود که زنان «می‌توانند انتخاب شوند و انتخاب کنند.»
احمد مسعود، رهبر جبهه‌ی مقاومت ملی افغانستان در یک پیام شنیداری به مناسبت سال‌یاد کشته شدن عبدالعلی مزاری او را «سیاست مداری مبارز و عدالت‌خواه» خوانده است.
او در این پیام گفته است: «(مزاری) ساده زیست و برای تحقق آرمان‌های والای عدالت‌خواهانه فعالیت‌های مهمی را رقم زد. شهید مزاری با درک عمیقی از تاریخ سیاسی کشور و نیازمندی به مبارزه علیه ظلم و تبعیض و نا برابری تلاش خود را به خرچ دادند و از هیچ تلاشی برای تحقق عدالت اجتماعی، حقوق برابر شهروندی دریغ نورزیدند».
داود ناجی، آگاه مسایل سیاسی، به این باور است که آقای مزاری «عدالت» را وارد گفتمان سیاسی افغانستان کرده است: «مزاری عدالت را وارد ادبیات سیاسی و گفتمان سیاسی کرد. او طرف‌دار مشارکت عادلانه سیاسی و طرف دار ایجاد تغییرات مبتنی بر عدالت اجتماعی در سطوح اداری، سیاسی، اجتماعی و در همه‌ی سطوح بود. چیزی که هنوز هم برای عبور از بحرانی که افغانستان گرفتارش است به عنوان یک راه حل منطقی و درست دیده میشود».
مزاری کی بود؟
عبدالعلی مزاری متولد ۵ جوزا ۱۳۲۶ در منطقه چهارکنت ولایت بلخ بود. پدر او کشاورز و مال‌دار بود و او نیز در کودکی به چوپانی می‌پرداخت.
بر بنیاد یک گزارش بی بی سی فارسی، مزاری آموزش‌های نخستین را در مدرسه دینی «چهارمحله» فرا گرفت. جایی که گفته میشود او در آن‌جا به دانش آموزش سرکشی مبدل شد. او در ۱۳۴۷ به وظیفه دوساله سربازی به شهر گردیز رفت و در حالی‌که خود از پیروان فقه جعفری بود، در آن‌جا فقه حنفی را از مولوی فراهی، سرباز هم‌اتاقی خود، آموخت. عبدالعلی مزاری، در سال ۱۳۵۰ برای ادامه تحصیلات به عراق و پس از آن به ایران رفت.
جهاد و جنگ‌های داخلی
مزاری در سال ۱۳۵۷ به افغانستان بازگشت و مبارزات خود را در چهارچوب «سازمان نصر افغانستان» در برابر دولت حزب دموکراتیک خلق که مورد حمایت اتحاد جماهیر شوروی سابق بود، آغاز کرد.
اما پس از بیرون شدن هزاره‌جات از کنترل دولت حزب دموکراتیک خلق، سازمان نصر و دیگر تنظیم‌های جهادی شیعی وارد جنگ‌های میان گروهی شدند. آقای مزاری در ۲۵ سرطان ۱۳۶۸ حزب وحدت اسلامی را تشکیل داد. قرار گرفتن مزاری در رهبری آن، به او فرصت داد که آرامش و همبستگی را در هزاره‌جات بازآورد.
پس از پیروزی مجاهدین در برابر دولت داکتر نجیب‌الله، شاخه‌های گوناگون مجاهدین بر سر تصاحب قدرت و تفاوت دیدگاه‌ها باهم درگیر شدند. اتحاد موسوم به «ائتلاف شمال» که عبدالعلی مزاری در کنار احمدشاه مسعود و عبدالرشید دوستم، آن را شکل داده بودند، دیر نپایید و نتوانست جلو این درگیری‌های خونین را بگیرد.
در جریان جنگ‌های داخلی افغانستان حزب وحدت اسلامی به رهبری مزاری، حزب جمعیت اسلامی به رهبری برهان الدین ربانی، حزب اسلامی به رهبری گلبدین حکمتیار، و جنبش ملی اسلامی به رهبری عبدالرشید دوستم، از طرف‌های اصلی این جنگ‌ها بودند. البته درگیری‌های نیز میان حزب اتحاد اسلامی به رهبری عبدالرب رسول سیاف و حزب وحدت نیز در غرب کابل اتفاق افتاد.
پس از درگیری‌ها میان حزب وحدت اسلامی با دولت به رهبری برهان الدین ربانی آقای مزاری در ۲۰ حوت ۱۳۷۳ در مسیر چهار آسیاب کابل از سوی طالبان بازداشت و در روز ۲۲ همان ماه کشته شد.
جسد آقای مزاری بعداً به زادگاه در مزار شریف انتقال و در آن‌جا به خاک سپرد شد. عبدالعلی مزاری در ۴۷ سالگی چشم از جهان پوشید. از او یک دختر به جا مانده است.
