شاه امان الله خان به مثابه پادشاه ترقی پسند و تجددگرا در طول زمامداری اش در زمره سایر اقداماتش به عنوان نخستین زمامدار افغانستان شناخته می شود که در راه تأمین حقوق زنان در کنار اقدامات عملی برای حضور زنان در جامعه، افکار ارزشمندی را نیز برای تحقق حقوق زنان ارائه داشته‌اند . اینک به برخی از بیانات موصوف که ناشی از طرز تفکر شان در این مورد است اشاره می‌کنم.
شاه امان الله احساسات خود را نسبت به عفیف بودن زنان افغان چنین ابراز کرده بود: «ما و شما از طبقه اناثیه که به جز از چشم و نگاه ما دیگری را نمی‌شناسد و اسباب مسرت و غمگینی شان خنده پیشانی و چین جبین با مردان است مسوولیم و مخصوصا شخص خودم که به الطاف خداوندی پادشاه شمایم، چنانچه که از رفاه و آزادی شما مردان مسوولم بیشتر از آن از رعایای اناثیه خود نیز شرعا و عقلا و تقلا مسوولم؛ به خدا که دل و جان و وجدان من آگاهی بدین امر روا دار نیست که محض به واسطه خواهش نفسانی یک عده از مردان بهینه صفت این همه پریشانی ها و مذلت را بر یکدسته از رعایای مظلومه بی زبان ملتم که طبقه مستورات است روا دار شوم و این را ناگفته نمی‌گذارم که شما علما و فضلا همچنان که من در این مسوولیت داخلم زیاده تر از آن زیر بار این مسوولیت خواهید بود. از برای خدا، کسانیکه ترتیب معیشیت و نگرانی آن‌ها را خداوند بر ذمه شما گذاشته است، آن حق را رعایت کنید و عینک بهیمه صفاتی را از خود دور کرده به چشم حق بین در اصل مسئله دقت را بکار برید. زندگی مردی که یک زن داشته باشد نسبت به اشخاصی که زنان مختلف السیرت را داشته باشد چقدر متفاوت است.»
شاه مذکور آموزش علم را بر مرد و زن فرض می دانست؛ چنانکه در این مورد چنین گفته بود: «گمان نکنید که طلب علم فقط بالای مردان فرض است و بس! بلکه دانستن علم و کمال برابر بالای مرد و زن از طرف خدا فرض است و بدین امر خداوندی تمام علمأ و دانشمندان شما اطلاع دارند. پس مساویانه در تعلیم پسران و دختران خود بکوشید که در آخرت از تعلیم و تربیه اولاد ذکور و اناث خویش مسوول خواهید بود. می‌دانید که احکام و اوامر دینی و مذهبی بالای زن و مرد یکسان فرض است هم چنانکه مردان را لازم است که از احکام نماز ، وضو و روزه و زکات و حج وغیره ارکان دینی با خبر باشند، همچنان بر زنان نیز واجب است. علاوتا در صورتی که زنان عالمه و صاحبه تربیه باشند طبعا اولاد آن مادر هم در آغوش او که مکتب نخستین اطفال گفته می‌شود و زیاده تر عمر گرانمایه طفل پیش مادر به صرف می‌رسد، صاحب دانش و تربیه می‌آید.»
امان الله خان دختران را به آموزش علوم و فنون حجاب ضمن بازدید از مکتب مستورات چنین اضهاراتی بیان نموده بود: «باید اسپ سواری و هنرهای ظریفه بیاموزند و اگر فرصتی مناسب پیش آید مثل زنان اروپایی فن هواپیمایی را یاد بگیرند. رسم حجاب در افغانستان به نحو مبالغه آمیز بر زنان تحمیل شده است. حجاب در صورتی که به حد اعتدال رعایت شود رسم بسیار خوبی است اما حجاب واقعی در قلب و روح زن است. نباید اجازه داد که حجاب ظاهری مانع ترقی ملی گردد.»
نصرالله ستانکزی آگاه مسایل سیاسی و بین المللی و استاد پیشین دانشکده حقوق و علوم سیاسی در دانشگاه کابل است.
مسئولیت محتوای مقاله‌هایی که در بخش دیدگاه وب‌سایت آمو منتشر می‌شوند به دوش نویسندگان آن است.
