فرهنگ و هنر

تلاش برای احیای هنر شیشه‌سازیِ سنتی در هرات

هنر شیشه‌سازیِ سنتی، جای‌گاه ویژه در تمدن و فرهنگ ولایت هرات دارد؛ هنری که پیشینه‌ی آن به شش قرن می‌رسد و از دست ساخته‌های این هنرمندان مانند گیلاس، پیاله، ظرف آب، گُل‌دان و سایر ظروف زینتی، در آرایش منازل استفاده می‌شود.

در دوره‌‌ی ظاهرشاه، هرات میزبان شمار بیش‌تری از گردش‌گران خارجی بود و کارگاه‌های شیشه‌سازیِ سنتی، درآمد خوبی داشتند. آثار هنری دست ساخته‌ی هنرمندان شیشه‌ساز، طرف‌داران زیادی در بین مردم افغانستان و گردش‌گران خارجی داشت.

در دوره‌ی جمهوریت، چهار کارگاه شیشه‌سازی سنتی در هرات فعال بود؛ اما در حال حاضر تنها دو کارگاه در این بخش فعالیت می‌کند.

حالا پس از یک‌ونیم سال توقف، دوباره یک کارگاه شیشه‌سازی کار خود را از سرگرفته‌است. در این کارگاه قرار است که در کنار تولید شیشه، دوره‌های آموزشی برای علاقه‌مندان برگزار شود تا هنر شیشه‌سازی سنتی در آینده به فراموشی سپرده نشود.

نعیم‌الحق حقانی، رئیس اطلاعات و فرهنگ طالبان در هرات می‌گوید: «درصدد احیای چنین هنرها و صنعت‌هایی هستیم. مردم نیز باید به عوض مواد خارجی، از مواد داخلی در تزیین منازل ‌شان استفاده کنند؛ چون با این کار، هنر و صنعت داخلی رشد نموده و هنرمندان بخش‌های مختلف تشویق می‌شوند تا با حمایت دولت (اداره‌ی طالبان)، بهتر در بخش هنر و صنعت فعالیت کنند.»

هنر شیشه‌سازی، بخشی از هویت هنری شهر هرات است. فرهنگیان این شهر باورمند اند که هنر شیشه‌سازی، هنری با پیشینه‌ای زیاد است که باید برای حفظ آن تلاش شود.

عبدالقیوم وزیری، رئیس انجمن میراث فرهنگی و عضو کمیسیون شهر قدیم هرات در این باره می‌گوید: «در سال‌های گذشته، در خصوص احیای بیش‌تر این هنر، هیچ توجهی صورت نگرفت و این باعث شد تا این صنعت از رونق بیفتد و کارگا‌ه‌های شیشه‌سازی با رکود مواجه شوند.»

غلام سخی، یکی از شیشه‌سازان شهر هرات است، او که چهل سال است در جنگِ آتش و شیشه، آثار هنری تولید می‌کند، با ابراز نگرانی از بی‌توجهی به این صنعت می‌گوید: «ما کوشش می‌کنیم که این هنر را زنده کنیم و امیدوار هستیم که که وطن آرامی شود تا صنعت شیشه‌سازی دوباره رونق بگیرد؛ اما وضعیت اقتصادی مردم خراب است و آن‌ها توانایی خرید را ندارند.»

اکنون در ولایت هرات، چهار استاد در بخش صنعت شیشه‌سازی سنتی فعالیت می‌کنند.

کارشناسان باورمند اند که صنعت شیشه‌سازی، پیشینه‌‌ی زیادی دارد و از تولیدات شیشه‌سازان در اماکن مذهبی و دربار شاهان استفاده می‌شده‌است و وجود تزیینات شیشه -به‌ویژه شیشه‌های رنگارنگ- در بناهای تأریخی مثل کاخ‌ها نشان می‌دهد که در گذشته این هنر، طرف‌داران بسیاری داشته‌است.

زلمی صفا، آمر حفظ آبدات تأریخی هرات با اشاره به این‌که در هرات با وجود آن‌که این هنر پیشینه‌ی درخشانی داشته؛ اما متأسفانه حالا در حال از بین رفتن است، می‌گوید: «امیدواریم که با حمایت از شیشه‌سازان، زمینه‌ی احیای این هنر فراهم شود.»

باشندگان شهر هرات می‌گویند که اداره‌ی طالبان باید در مورد هنرهایی با پیشینه‌ی باستانی، توجه ویژه داشته باشد و برای حفظ و احیای آن‌ها کمک کند.